کشت و تولید نشاء ,

امـروزه کاهـش نـزولات آسـمانی، مصـرف بـی رویـه منابـع آبـی و خشکسـالی، مشـکلی اسـت کـه نزدیـک بـه دو دهـه جغرافیـای ایـران و منطقـه را تحـت تاثیـر خـود قـرار داده اســت. بــا توجــه بــه ایــن مســئله اســتفاده از روش کشــت نشــایی بــه دلیــل کاهــش دو مرحلـه آبیـاری راهـکاری مناسـب جهـت اسـتفاده بهینـه از آب اسـت.

کشـت نشـایی محصـولات زراعـی و باغـی یـک انقـلاب در بخـش کشـاورزی محسـوب مـی شـود، چـرا کـه موجـب افزایـش قابـل توجـه عملکـرد محصـول و کاهـش محسـوس حجـم آب مصرفـی مـی شـود. همچنیـن بـا توجـه بـه افزایـش روزافـزون سـطح زیرکشـت محصـولات مختلـف سـبزی و صیفـی، بـه ویـژه توسـعه سیسـتم هـای کشـت گلخانـه ای، توجـه بـه هسـته هـای اولیـه تولیـد یعنـی بـذر و نشـاء اهمیـت فراوانـی مـی یابـد و تولیـد نشـاء بـه عنـوان حرفـه ای اشـتغال زا و پردرآمـد هـم مطـرح است.

نشــاء، گیــاه کوچکــی اســت کــه قســمتی از دوره رشــد خــود را در محیطــی بـا نـور و دمـای کنتـرل شـده مـی گذرانـد و پـس از مسـاعد شـدن آب و هـوا بـه زمیـن اصلـی منتقـل مـی شـود.

به عمل انتقال و کاشت نشاء در زمین اصلی نشاکاری گفته می‌شود.

انواع بسترهای کاشت نشاء

نشـاها را مـی تـوان بـا توجـه بـه بـه شـرایط آب و هوایـی در شاسـی، گلخانـه، تونـل هـای پلاسـتیکی، خزانـه معمولـی و یـا خزانـه هـوای آزاد پـرورش داد.

در کشـت بـذر اکثـر محصـولات بـرای نشـاکاری از سـینی نشـاکاری اسـتفاده شـده و بیشـتر نشـاءها در سـینی هـای پلاسـتیکی پـرورش مـی یابنـد. اغلـب ایـن سـینی هـا دارای حجـره هایـی بـه شـکل مخـروط یـا هـرم معکـوس هسـتند، کـه بـه سـمت کـف باریـک مـی شـوند. بـرای انتخـاب نـوع سـینی مناسـب کشـت هـر محصـول، بایـد بـا کارشـناس کشـاورزی مشـاوره کـرد.

جابجایـی نشـاءهای پـرورش یافتـه در پشـته هـا، جعبـه هـای کاشـت، ظـروف تخـت یـا سـینی هـای جداگانـه، موجـب آسـیب برخـی از ریشـه هـا مـی شـود.

در صورتـی کـه گیـاه مـورد نظـر نسـبت بـه جابجـا شـدن حساسـیت داشـته باشــد، مــی تــوان دانــه هــا را مســتقیما در گلــدان هــای توربــی کشــت کــرد.تــورب بــه دلیــل داشــتن منشــأ گیاهــی، وقتــی در خــاک قــرار می‌گیــرد بــه تدریـج نـرم شـده، بـا خـاک مخلـوط مـی شـود. ایـن چنیـن گیاهـان را بـه همـراه گلـدان، در خـاک قـرار مـی دهنـد تـا از آسـیب دیدگـی ریشـه هـا جلوگیری شـود. بایــد توجــه نمــود ســینی هــای کاشــت نشــاء در ســطحی صــاف، بالاتــر از زمیــن قــرار بگیرنــد تــا ریشــه هــای خــارج شــده از ســینی کاشــت وارد خــاک و زمیــن نشــوند و هنــگام انتقــال نشــاء مشــکل بــه وجــود نیایــد.

بسـترهای دارای پرلیـت نـرم، ورمی کولیـت و پیـت مـاس بهتریـن بسـتر بـرای تولیـد نشـاء مـی باشـند. همچنیـن کوددهـی بـه نشـاءها در بسـتر کاشـت بـرای ریشـه زایـی بهتـر، سـفت شـدن سـاقه و پهـن شـدن بـرگ هـای نشـاء، ضـروری اسـت. بـرای آسـیب کمتـر نشـاء و تثبیـت بهتـر آن بایـد نشـاکاری در زمان مناسـب انجـام و تـا مرحلـه رشـدی مناسـب در محـل اولیـه باقـی بمانـد. در ایـن مـدت بایـد از هـرس و خشـک شـدن ریشـه و انـدام هوایـی جلوگیـری کـرد.

جهـت جلوگیـری از تنـش آبـی و خشـک شـدن، نشـاءها بایـد در فاصلـه زمانـی بیــن برداشــت از مــکان اولیــه تــا زمــان کاشــت آنهــا در زمیــن اصلــی، در محــل خنــک و مرطــوب نگهــداری شــوند.

آماده سازی گیاهچه قبل از انتقال

زمانـی کـه گیاهچـه هـا از محـل نشـاکاری بـه زمیـن اصلـی انتقـال مـی یابنـد، دچـار یـک رکـود رشـدی مـی شـوند. اینکـه یـک گیـاه بـا چـه سـرعتی بـر ایـن رکـود غلبـه کنـد و خـود را بـا زمیـن اصلـی سـازگار کنـد بـه نـوع گیـاه، شـرایط محیطـی، کیفیـت نشـاءهای تولیـد شـده، آمـاده سـازی زمیـن و رفتـاری کـه در طـی فرآینـد نشـاءکاری بـا آن مـی شـود، بسـتگی دارد. بـا توجـه بـه فرصتـی کـه ریشـه هـای آسـیب دیده گیـاه، طـی نشـاکاری دارند تا مجـددا ریشـه بزننـد و گیـاه بـه رشـد متعـارف برسـد، سـازگاری تعییـن مـی شـود.

بســته بــه شــرایط آب و هوایــی هــر منطقــه، تقریبــا بــه مــدت دو هفتــه بایــد نشـاءها را در هـوای آزاد قـرار داد تـا بـه شـرایط جدیـد عـادت کننـد. بدیـن ترتیـب کــه پوشــش خزانــه را شــب هــا کمــی بــاز نگــه مــی دارنــد و بتدریــج دفعــات و مـدت بـاز کـردن سـرپوش را بیشـتر مـی نماینـد تـا نشـاءها کامـلا بـه هـوای بیرون سـازگار شـوند. بـه ایـن عمـل مقـاوم سـازی گیـاه گفتـه مـی شـود.

روش هــای معمــول مقــاوم ســازی گیاهــان عبــارت اســت از: قــرار دادن در معـرض درجـه حـرارت هـای پاییـن تـر از درجـه حـرارت مناسـب رشـد، کاهـش نســبی میــزان رطوبــت بســتر گیــاه و یــا ترکیبــی ازهــر دو.

وقتـی بذرهـای کاشـته شـده در خزانـه حداقـل 4-6برگـی شـدند نشـاءها قابـل برداشـت و انتقـال مـی شـوند. روز قبـل از انتقـال زمیـن خزانـه را آبیـاری نمـوده و پـس از آن کـه رطوبـت بـه حـد گاورو رسـید، آنهـا را از خـاک بیـرون مـی آورنـد. از آبیـاری زمیـن در روز انتقـال نشـاءها خـودداری شـود؛ چـون باعـث آسـیب بـه سیسـتم ریشـه ایـی نشـاء حیـن خـارج کـردن از خـاک مـی شـود.

بـرای خـارج کـردن نشـاء از خـاک، بیـل یـا بیلچـه را بـه طـور کمـی مـورب در خـاک فـرو کـرده بـدون صدمـه زدن بـه ریشـه نشـاء، آن را از زمیـن بیـرون آورده و پـس از انتقـال بـه زمیـن اصلـی، بلافاصلـه مـی کارنـد.

  نشـاکاری بایـد صبـح زود یـا عصرهـا و هنـگام غـروب خورشـید و یـا در هـوای ابـری کـه شـرایط دمایـی مناسـب تـر اسـت انجـام گیـرد. چـون در ایـن مواقـع هـوا خنـک بـوده گیـاه کمتریـن تعـرق را داشـته و احتمـال خشـک شـدنش کمتر اسـت.

  ابتـدا بایـد زمیـن اصلـی بـه خوبـی آمـاده شـده و ردیـف هـای کاشـت و نیـز فواصـل بیـن ردیـف و روی ردیـف هـا مشـخص شـده باشـد. نشـاء را بـه نحـوی در زمیـن اصلـی مـی کارنـد کـه ریشـه آن در خـاک خمیـده نشـود و یقـه یـا طوقـه نشـاء هـم سـطح خـاک باشـد. چنانکـه یقـه نشـاء داخـل خـاک فـرو رود ممکـن اسـت سـاقه در تمـاس بـا خـاک پوسـیده شـود و اگـر بالاتـر از سـطح خـاک قـرار گیـرد امـکان دارد قسـمت هایـی از ریشـه در معـرض هـوا قـرار گرفتـه صدمـه ببیند. همـه نشـاءها بایـد در عمـق یکسـان کاشـته شـوند. کاشـت نشـاء بـا دسـت و یـا بـا اسـتفاده از ماشـین هـای نشـاکار انجـام مـی شـود.

در کاشـت دسـتی وقتـی نشـاء در زمیـن قـرار گرفـت بایـد خـاک اطـراف نشـاء فشـرده شـود تـا هـوا کامـلا خـارج گـردد. پـس از کاشـت، نشـاءها را بـه ملایمـت آبیـاری مـی کننـد چـون آبیـاری بـا فشـار زیـاد ممکـن اسـت نشـاء را از خـاک درآورده و یـا خـاک را از اطـراف ریشـه بشـوید. همچنیـن، بـرای حفـظ سـطح سـبز یکنواخـت مزرعـه، بایـد تعـدادی نشـاء جهـت واکاری نگهـداری شـود.

زمانــی کــه گیاهــان از محلــی بــه محــل دیگــر منتقــل مــی شــوند، در آنهــا شـوک بوجـود مـی آیـد. ایـن شـوک بـه علـت صدمـه دیـدن ریشـه گیاهـان ایجـاد مــی شــود کــه در برخــی مــوارد حتــی مــی توانــد منجــر بــه مــرگ گیــاه شــود. بـا اسـتفاده از راه کارهـای زیـر مـی تـوان ایـن صدمـات را بـه حداقـل رسـاند:

1- نشـاء سـالم تهیـه نمـوده، از کشـت نشـاء آفـت زده و بیمـار خـودداری شـود.

2- بایـد در مـورد زمـان مناسـب انتقال نشـاء، اطلاعات کافی وجود داشـته باشـد.

3- حیــن درآوردن نشــاء از خــاک و همچنیــن زمــان کاشــت در زمیــن اصلــی

مراقــب باشــید بــه ریشــه هــا صدمــه نزنیــد. خــاک اطــراف ریشــه هــا بایــد بــه صـورت یـک تـوپ، در اطـراف ریشـه هـای نشـاء حفـظ شـده و از تکانـدن خـاک اطــراف ریشــه هــا خــودداری شــود. همچنیــن بایــد از وجــود رطوبــت در خــاک اطــراف ریشــه هــا اطمینــان حاصــل نمــود؛ چــون خشــک شــدن خــاک، موجــب مــرگ ریشــه و از بیــن رفتــن نشــاء مــی گــردد.

نشــاءها را در زمیــن اصلــی بطــور صحیــح بکاریــد، مطمئــن شــوید کــه زمیــن اصلــی مــی توانــد نیازهــای اولیــه گیــاه ( نــور، غــذا و ... ) را تامیــن کنــد و دارای عمــق مناســبی از خــاک جهــت کاشــت نشــاء مــی باشــد.

4- پــس از انتقــال نشــاءها و کاشــت در زمیــن اصلــی، بایــد بــه مقــدار کافــی آبیـاری شـود تـا باعـث افزایـش دفـاع گیـاه در مقابـل شـوک ناشـی از انتقال باشـد.

5- بـرای کمـک بـه گیاهـان تـازه انتقـال یافتـه، قسـمت هـای مـرده گیـاه مثـل بـرگ هـا، شـاخه هـا و سـاقه هـا حـذف شـود.

6- پـس از انتقـال نشـاء بـه زمیـن اصلـی، نسـبت بـه تغذیـه نشـاء بـا کودهـای مناسـب اقـدام گـردد.

7- نشـاءهای تـازه انتقـال یافتـه، بطـور مرتـب تحـت نظـر باشـد، تـا از حملـه آفـات و بیمـاری هـا در امـان بماننـد.

1- کاهش مصرف آب

2- کاهش ریسک ابتلا به بیماری های خاک زی

3- کاهش مصرف سموم دفع آفات

4- کاهش مصرف بذر

5- کاهش هزینه های وجین و تنک کردن محصول

6- افزایش یکنواختی در رشد بوته ها

7- افزایش عملکرد محصول و رشد مناسب و یکنواخت بوته ها

8- استفاده از مزایای اقتصادی ارائه محصول نوبرانه به بازار

9- تولید محصول یکنواخت تر و بازارپسندتر (شکل ) 12

10- افزایـش عملکـرد محصـول (کـه ناشـی از توسـعه ریشـه هـا بـه خصـوص ریشـه هـای موئیـن و در نتیجـه افزایـش عمـر بوتـه هـا مـی باشـد

11- در سـال هـای اخیـر اسـتفاده از کشـت نشـایی باعـث بهبـود قابـل ملاحظـه در اسـتفاده مناسـب تـر از آب، خـاک و سـایر نهـاده هـا شـده اسـت.

12- بـا توجـه بـه اینکـه آب بـرای محصـولات کشـت پاییـزه مثـل گنـدم و جـو لازم اســت، اگــر در کشــت بهــاره محصولاتــی مثــل پیــاز، ذرت و... از روش کشــت مسـتقیم بـذر در زمیــن اسـتفاده شـود، بـه دلیـل هــم زمانـی نیــاز بــه آب، بیــن محصــولات پاییــزه بــا مرحلــه ســبز شــدن محصــولات بهــاره مشــکل بــه وجــود خواهـد آمـد کـه ایـن مشـکل بـا کشـت نشـایی برطـرف خواهـد شـد.

13- در کشــت نشــایی بــا توزیــع یکنواخــت بوتــه هــا در واحــد ســطح ( متــرمربــع) رقابــت بیــن بوتــه هــا بــرای دریافــت آب، غــذا و نــور بــه حداقــل خواهــد رسـید. رشـد و نیـز انـدازه محصـول یکنواخـت تـر و بـازار پسـندتر مـی شـود و ایـن یکنواختـی باعـث مبـارزه بهتـر بـا آفـات و بیمـاری هـا هـم مـی شـود.

14- در کشـت نشـایی امـکان اسـتفاده از سیسـتم نویـن آبیـاری بیشـتر فراهـم بـوده و عـلاوه بـر صرفـه جویـی قابـل ملاحظـه در مصـرف آب، مـی تـوان بخشـی از عملیـات کوددهـی را نیـز بـا سیسـتم آبیـاری تحـت فشـار انجـام داد.

15- کشــت نشــایی را مــی تــوان بــرای بســیاری از محصــولات زراعــی مثــل پنبـه، ذرت، سـویا، کلـزا و چغنـدر محصـولات باغـی مثـل خیـار، تـوت فرنگـی، فلفـل سـبز، سـبزی هایـی مثـل گوجـه فرنگـی، کاهـو، کلـم پیـج، کلـم دکمـه ای، سـبزی هـای برگـی و سـالادی برخـی از گل هـا و گیاهـان زینتـی بـکار بـرد.

• تولید خوب

اولین مورد مربوط به کشت گلخانه ای، تولید محصولات بیشتر با مزیت های تجاری است. کشت گلخانه ای شرایط بهینه و رشد خوب محصول را تضمین می‌کند و همانطور که می‌توان تصور کرد، گیاهی که خوب رشد می‌کند، گیاهی است که میوه خوبی به بار می‌آورد که می‌توان آن را با قیمت مناسب در بازار به فروش رساند.

• کاشت ایمن

هنگامی که یک کشاورز کشت در گلخانه را انتخاب می‌کند، می‌تواند مشکلات احتمالی مانند افزایش ناگهانی دما یا دوره های خشکسالی که می‌تواند محصولات را تحت فشار قرار بگیرد را کاهش دهد. به هر حال، طبیعت بسیار غیرقابل پیش بینی است، اما در یک گلخانه شما شرایط را تعیین می‌کنید.

• بهره وری

بسیاری از مواقع وقتی در مورد بهره وری صحبت می‌کنیم، کاملاً مشخص نیست که منظورمان چیست. اکثر مردم فکر می‌کنند که اساساً در مورد ایجاد بهترین چیز ممکن است. اما نه، بهره‌وری به همین جا ختم نمی‌شود، بلکه استفاده از منابع به مقدار مناسب و به روش صحیح برای استفاده از پتانسیل کامل آنها و گرفتن بهترین نتایج است.

در حال حاضر روش تولید نهال گلخانه ای نسبت به سایر روش ها در بین پرورش دهندگان نهال رایج است و با موفقیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تولید نهال گلخانه ای نسبت به تولید در فضای باز دارای مزایای زیر است:

• تولید سریعتر و سازگارتر

• مدیریت بهتر آبیاری و تغذیه

• قابلیت نگهداری نهال در گلخانه تا زمان مورد نیاز

• بهره برداری بهینه و فضای یکنواخت گلخانه به دلیل استفاده کشت کانتینری

• توانایی تولید بوته های سالم و ضخیم با ارتفاع مناسب

• امکان استقرار نهال حاصل بهتر از نهال در زمین باز

• زودرسی نسبت به نهال در زمین باز

• روش تولید نهال در گلخانه با استفاده از سینی های کروی است. از اصلی ترین و مقرون به صرفه ترین روش های تولید نهال گلخانه ای است

امروزه تمایل زیادی به تولید سبزیجات و گیاهان زینتی در کاسه های کروی شکل وجود دارد. در این روش تولید بذر، بذرها به صورت جداگانه و در سلول های کوچک سینی بذر کاشته می‌شوند.

با این روش تولید نهال ضربه کمتری به گیاه وارد می‌شود زیرا در زمان کاشت ریشه ها سالم و دست نخورده باقی می‌مانند. به همین ترتیب این روش میزان نیروی کار لازم برای اختلاط و استریل کردن خاک، پر کردن سینی ها، پرورش نهال و ... را نیز کاهش می‌دهد.

از طرفی فرصتی برای افزایش استفاده از مکانیزاسیون در آن وجود دارد. به دلیل جدا شدن سلول ها در این روش تولید بذر، رقابت بین گیاهان کاهش یافته و یکنواختی بیشتری در گیاهان مشاهده می‌شود. با این روش ریشه ها هنگام بیرون کشیدن از سلول ها آسیبی نمی‌بینند و بهتر می‌توانند در مزرعه مستقر شوند.

بسترهای کاشت

• بسترهاي خاکی :

در توليد مکانيزه این روش توصيه نمی‌گردد.

• بسترهاي غیرخاکی :

این شامل ترکیبی از کوکوپیت، پرلیت، پیت ماس اسفاگنوم، ورمتی کولیت، پشم سنگ و تای شیمیوستات است. استفاده از محیط کشت استریل عاری از حشرات، بیماری ها، نماتدها و بذر علف های هرز دوتریوم است.

• آب کشت :

تولید نهال هیدروپونیک به صورت تجاری برای تولید سبزیجات و میوه هایی مانند تنباکو استفاده می‌شود.

ظروف کاشت

ظروف کاشت مورد استفاده در تولید نهال بسته به تکنولوژی تولید و عوامل اقتصادی منطقه می‌تواند متفاوت باشد. مواد مورد استفاده برای ساخت سینی های نهال بسیار متفاوت است و می‌تواند از خاک رس تا فوم و پلاستیک باشد. کیفیت هر یک از آنها به قدرت مورد نیاز تولید کننده بستگی دارد.

ویژگی بذر صیفی جات

همیشه باید تلاش کرد تا بهترین بذر را برای تولید نهال به دست آورد، زیرا استفاده از بذر ارزان ارزش چندانی ندارد. هزینه بذر درصد کمی از کل هزینه تولید است. از بذر تولید شده از محصول قبلی استفاده نکنید زیرا احتمال آلودگی آن به بیماری زیاد است.

کنترل بیماری قبل از کاشت بذر

به حداقل رساندن شیوع بیماری ها در نهال ها قبل از کاشت شروع می‌شود. استفاده از باکتری های سترون و خاک های استریل شده، کنترل علف های هرز برای شکستن چرخه زندگی آفات و گرم کردن و مرطوب کردن و ضد عفونی کردن ابزار مورد استفاده قبل از شروع کشت.

اهمیت سلامت بذر

بذر مهمترین نهاده در تولید نهال محسوب می‌شود. یکی از راه های کاهش احتمال بروز بیماری در نیمه اول درخت میوه استفاده از بذر سالم است. استفاده از بذر سالم و گواهی و ضد عفونی شده توصیه می‌شود.