پرورش گاو شیری ,

هدف از اجرای طرح, را اندازی یک واحد پرورش گاو شیری به ظرفیت 50 راس است, که طی یک دوره (365 روز) گاوهای شیردده نگهداری می‌شوند تا به میزان تولید شیر مطلوب برسند که چیزی حدود (3,550 کیلوگرم برای هر راس در یک دوره) است، بعد از این زمان به بازار عرضه می‌شوند.

تجزیه و تحلیل منحنی شیردهی در تشخیص مشکلات تغذیه اي و مدیریتی گله هاي شیري حائز اهمیت است.

تولید بالا نیازمند اوج تولید و تداوم بالا است.

به ازاء هر کیلوگرم تولید مازاد شیر در زمان اوج تولید، مقدار تولید شیر طی کل دوره شیردهی به میزان 200تا 30کیلوگرم افزایش می‌یابد. اگر گاو به اوج تولید نمی‌رسد پروتئین جیره را کنترل کنید.اگر گاو به اوج می‌رسد ولی نمیتواند آن را حفظ کند به انرژي جیره توجه کنید. در گاو با پتانسیل بالاي ژنتیکی، اوج شیردهی در سطح بالایی است و دوام شیردهی هم بیشتر است. گاوداران باید از میزان تولید شیر در اوج شیردهی به عنوان شاخص عملکرد تولید شیر گله استفاده کند. استرس هاي مختلف مثل تنش گرمائی، حمل و نقل و .... می‌توانند روي تداوم شیردهی و رسیدن به اوج شیردهی و میزان آن تأثیر منفی داشته باشند که گاهی بسیار مشهود و غیرقابل اجتناب است.کوتاه بودن دوره شیردهی ممکن است ناشی از چاقی بیش از حد گاوها، پائین بودن مصرف انرژي یا ژنتیکی باشد.درصد چربی و تولید شیر با افزایش میزان تولید کاهش می‌یابد.در طول دوره شیردهی میزان چربی و پروتئین شیر بیش از 3/3و 4/3حفظ شود. بالا بودن چربی شیر و تولید اندک نشان دهنده ضعف گاوها یا کاهش خوراک مصرفی است. پائین بودن درصد چربی نشان دهنده ضعف عملکرد شکمبه به بیماري هاي متابولیکی یا مشکلات مربوط به ترکیب خوراک است. پائین بودن درصد پروتئین نشان دهنده کمبود انرژي است.

سیکل شیردهی از سه مرحله تشکیل شده:

اوایل شیردهی (14تا 100روز) در این دوره گاوها به اوج تولید شیر میرسند. بدلیل تأخیر به اوج رسیدن خوراک مصرفی گاوها در این فاز افت وزن دارند.جیره این گروه براي دست یابی به حداکثر تولید براساس الیاف مؤثر، کربوهیدرات هاي غیرساختمانی، پروتئین تجزیه نشده در شکمبه و پروتئین محلول متوازن می‌گردد.در این دوره باید گاوها را تحریک کرد تا خوراک بیشتري مصرف کنند. مقدار خوراک مصرفی تحت تأثیر عوامل متعددي از جمله سطح تولید، کیفیت و کیت علوفه، قابلیت هضم و عمل آوري خوراک ها، دفعات خوراک دادن و یکنواختی اجزاء جیره غذا بستگی دارد.

اواسط شیردهی( 100تا 200روز) اوج خوراک مصرفی اولین در مرحله است. گاوها باید قبل از اتمام 10هفته اول زایمان به حداکثر خوراک خود برسند. گاو بزرگ جثه باید به ازاء هر 2کیلوگرم شیر تولید شد حداقل 1کیلوگرم ماده خشک دریافت کنند.خوراندن علوفه با کیفیت عالی و در نظر گرفتن سطح الیاف مؤثر باید مورد توجه باشد.سطح کنسانتره نباید از 3/2 درصد وزن بدن افزایش یابد. احتیاجات پروتئینی هم در این دوره نسبت به اوایل شیردهی کاهش یابد.

اواخر شیردهی ( 200تا 305روز) کاهش تولید و کاهش خوراک مصرفی در این دوره قابل مشاهده است.گاوها در این دوره افزایش وزن داشته و ذخایر چربی را که در اوایل شیردهی تخلیه شده اند را مجدداً بازسازي می‌کنند. جیره هاي غذایی ارزان قیمت با استفاده از منبع نیتروژن غیر پروتئینی و منبع کربوهیدراتی سهل الهضم مورد توجه هستند.

وضعیت بدنی یا: BCSکنترل وضعیت بدنی یا BCSبا توجه به نمودار شیردهی و ارتباط آن با نمودار مصرف ماده خشک از مواردي است که در گروه بندي و تنظیم جیره ها اهمیت دارد چون گاوهاي خیلی لاغر، تولید اندک دارند. تولید ذخایر‌ آنها به اندازه کافی براي استفاده در اوایل شیردهی نیست. میزان شیوع به بعضی بیماري هاي متابولیکی مثل کتوز و جابجایی شیردان در‌ آنها بالاست، داراي ضعف در عملکرد تولیدمثلی هستند.از طرف دیگر گاوهاي خیلی چاق از مشکلات بیشتري در هنگام زایمان رنج می‌برند. میزان مصرف ماده خشک‌ آنها در اوایل شیردهی مطلوب نیست. از بعضی بیماري هاي متابولیک مثل سندرم کبد چرب و کتوز رنج می‌برند.تولید پائین است. هدف اینکه گاو در هنگام زایمان داراي شرایط بدنی مناسب باشد.

گاو، حیوانی علفخوار و نشخوار کننده است و مانند سایر نشخوار کنندگان معده ای چهار قسمتی متشکل از شکمبه(سیرابی)، نگاری، هزارلا و شیردان دارد. در فک بالا، دندان های پیشین و نیش وجود ندارد و تنها از دندانهای آسیا برخوردارند و بر عکس، در فک پایین دندانهای نیش و پیشین وجود دارند.

گاوها حیواناتی هستند که در تمام سال، قادر به انجام زاد و ولد می‌باشند. طول حاملگی این حیوان 9ماه بوده و غالباً تک قلو زا است. اگر چه به ندرت دو قلوزائی و چند قلوزائی نیز دیده شده است. گوساله ماده پس از رسیدن به سن بلوغ جنسی، که از 10ماهگی به بعد است به طور میانگین هر 21روز یکبار فحل می‌آید و آماده باردار شدن است.

طول عمر طبیعی گاوها حدود 20سال است. با این حال، گاوهایی که به منظور تولید شیر نگهداری می‌شوند بعد از 4یا 5سال به دلیل کاهش میزان شیردهی، حذف و راهی کشتارگاه می‌شوند و گوساله هایی که به منظور تولید گوشت نگهداری می‌شوند بعد از چند ماه پروار، سلاخی می‌شوند.

پرورش گاو مي تواند به منظور بهره برداري به صورت داشتي؛ اعم از نژاد شیري و گوشتي، تولیداسپرم،یا با هدف تولید تلیسه آمیخته و اصیلویا به صورت پرواربندي گوساله صورت گیرد.

نژادهای گاو بسیار زیاد هستند. به طور کلی بسته به نوع استفاده های که از گاو می‌شود، به نژادهای گوشتی، شیری و دو منظوره تقسیم میشود که هر یک از آنها شامل انواع گوناگونی می‌باشند. به طور کلی، در ایران گاوها را به دو دسته نژاد خارجی(اصیل) و نژاد ایرانی(بومی)تقسیم بندی می‌کنند که هر یک از این دسته ها از تنوع نژادی زیادی برخوردار هستند.

نژادهای خارجی

هلشتاین:

منشأ اصلی این نژاد، کشور هلند است. هلشتاین، از بزرگترین نژادهای شیری جهان است. دارای بدنی حجیم و درشت بوده و اتصال پستانها به بدن، در این گاو بسیار مناسب است. رنگ آن ممکن است سیاه یکدست یا

دارای لکه های سیاه و سفید باشد. میانگین وزن نرهای این نژاد 1000تا 1200کیلوگرم و میانگین وزن ماده های آن، 600تا 700کیلوگرم است.

این نژاد، به دلیل رشد نسبتا سریع و تولید لاشه ای بسیار مطلوب، از نظر تولید گوشت هم دارای اهمیت است و در بین نژادهای شیری بهترین لاشه را دارد. میانگین تولید شیر این نژاد در حدود 7896لیتر است. گوساله ماده در 15ماهگی یعنی وزنی حدود 362کیلوگرم، قادر به جفت گیری است و عمر مفید آن 6سال است.

سیمنتال:

منشأ این نژاد، کشور سوئیس است. رنگ بدن این گاو، سیاه و سفید، قرمز و سفید خال خالی و گاهی اوقات یکدست قرمز رنگ است.

این نژاد جثه ای متوسط تا بزرگ، استخوان بندی قوی و عضلات خوبی دارد. اتصال پستان به بدن مناسب است و توانایی تولید شیر زیادی دارند. وزن نر این نژاد 1200کیلوگرم و میانگین وزن ماده آن 750کیلوگرم است. این نژاد دو منظوره است. یعنی می‌توان هم به عنوان دام شیری و هم دام گوشتی از آن استفاده کرد. میانگین تولید شیر آن در یک دوره شیردهی حدود 5100لیتر است. از نظر پرواربندی افزایش وزن آن،

در حدود 1300کیلوگرم در روز است.

نکته: بزرگترین مزیت گاوهای اصیل میزان بالای تولید شیر و افزایش وزن مناسب روزانه آنها است که البته خوراک بیشتری نسبت به نژاد بومی نیز مصرف می‌کنند و بالطبع هزینه نگهداری آنها نیز بیشتر است. ضمن اینکه، نسبت به بیماریها بسیارحساستر از نژاد بومی هستند و میزان مصرف آب بالایی دارند به طوری که بر حسب میزان تولید شیر از 100تا 180لیتر آب به طور روزانه مصرف دارند.

نژادهای ایرانی

نژاد سرابی

پراکندگی این نژاد به طور عمده در منطقه سراب و اطراف شهرستانهای میانه، اردبیل، خوی و حتی اطراف تهران و کرج و همچنین در شمال کشور و مناطق نزدیک گردنه حیران بوده و توسط دامداران سنتی، نگهداری می‌شود.

در اکثر شهرستانهای کشور برای پرواربندی استفاده می‌شود. جمعیت این نژاد حدود 5هزار رأس است. رنگ بدن گاو سرابی طیف های متنوعی دارد و به طور کلی از زرد روشن تاقهوه ای سوخته متغیر است و گاهی اوقات به رنگ زرد با لکه های سفید نیز دیده شده است. میانگین وزن نر این نژاد حدود 600کیلوگرم است و میانگین وزن ماده آن حدود 500کیلوگرم است.

حداکثر شیر تولیدی گاو سرابی در یک دوره شیردهی حدود 2852لیتر است. میانگین افزایش وزن گوساله نر حدود 760گرم و گوساله ماده حدود 625گرم در روز بوده است. وزن گوساله نر این نژاد در بدو تولد حدود 26کیلوگرم و ماده آن حدود 22.5کیلوگرم است و در سن 15 ماهگی قادر به جفت گیری است.

نژاد سیستانی

موطن اصلی این نژاد، منطقه سیستان است. این گاو، عمدتا در دشت سیستان و منطقه هامون پراکنده است و در شهرستان های خاش و زاهدان نیز برای پرواربندی نگه داری می‌شود. جمعیت آن بر اساس آمار موجود، 139هزار رأس است. اغلب، گاو نر و ماده این نژاد، فاقد شاخ یا دارای شاخ کوتاه و کلفتی است. رنگ اغلب این گاوها سیاه بوده ولی به رنگهای دیگر نیز دیده شده است. گاو سیستانی از نظر جثه بر کلیه گاوهای

بومی و به طور نسبی بر گاوهای خارجی برتری دارد. این نژاد در پرواربندی بسیار ممتاز است.

میانگین افزایش وزن روزانه گوساله پرواری در سنین 13تا 17ماهگی حدود 1380گرم است.

میانگین تولید شیر این نژاد در یک دوره شیردهی حدود 1262لیتر است. میانگین طول دوره شیردهی این گاو 226روز و میانگین طول دوره خشک آن 167روز است. وزن تولد گوساله های نر حدود 24کیلوگرم و وزن تولد گوساله های ماده حدود 21.8کیلوگرم است و میانگین فاصله بین دو زایمان حدود 413روز است.

نژاد گلپایگانی

منطقه پراکنش این نژاد استان اصفهان و استانهای همجوار است. دارای جثه ای کوچک است و از تنوع رنگ برخوردار است. این گاو قدرت تحمل زیادی در برابر تغییرات محیطی دارد و خود را سازگار می‌کند. کم توقعی نسبت به خوراک و طول عمر اقتصادی قابل ملاحظه، از جمله دلایل اهمیت پرورش این نژاد است.

میانگین تولید شیر گاو گلپایگانی حدود 824لیتر است. متوسط طول دوره شیردهی حدود 188 روز است. میانگین افزایش وزن روزانه این گاو 477گرم است. میانگین سن باروری تلیسه های این نژاد حدود 16.5ماه است.

نژاد مازندرانی

مازندران دارای گاوهای بومی با جثه متوسط است. این گاوها عمومابه صورت گله ای و در داخل جنگل پرورش داده می‌شوند. رنگ غالب در این نژاد معمولاًسیاه است ولی رنگهای قرمز و سفید نیز دیده شده است. میانگین شیر تولیدی این نژاد در حدود 1394لیتر است که به طور متوسط 246روز شیر تولید می‌کند. تلیسه ها در اولین جفت گیری حدوداً 30ماهه هستند و سن اولین زایش در این گاو حدود 42ماهگی است.

نژاد دشتیاری

مناطق پراکنش این گاو شهرستانهای ایرانشهر، چابهار، نیک شهر، سراوان، خاش و زاهدان است که 84درصد این نژاد در سه شهر چابهار، نیک شهر و ایرانشهر پراکنده هستند. میانگین وزن نر این نژاد 352کیلوگرم و میانگین وزن ماده آن حدود 281کیلوگرم است. میانگین تولید شیر نیز در طی دوره شیردهی حدود 1049لیتر است و 244روز شیر می‌دهد.

نژاد تالشی

محل اصلی پراکنش این نژاد، در تالش است که البته در بخش های دیگر استان گیلان تا استان اردبیل نیز به صورت پراکنده پرورش داده می‌شود. این گاو جثه ای متوسط دارد.

میانگین وزن ماده آن 320کیلوگرم و میانگین وزن نر آن 410کیلوگرم است. میانگین افزایش وزن گوساله آن حدود 581گرم در روز است.

میانگین تولید شیر این نژاد نیز حدود 1200 لیتر در یک دوره شیردهی 300روزه است.

نژاد کردی

این نژاد در منطقه کردستان پراکنده است. دارای جثه ای کوچک بوده و اغلب به رنگ سیاه دیده شده است. میانگین تولید شیر این نژاد در یک دوره شیردهی 206روزه حدود 727.5لیتر است.

نژاد نجدی

در منطقه خوزستان پراکنده است و به نسبت دیگر گاوهای بومی جثه ای بزرگتر دارد. میانگین تولید شیر آن در یک دوره 125روزه، 875لیتر است و میانگین افزایش وزن روزانه آن حدود 584گرم است.

نکته: بزرگترین حسن گاوهای ایرانی نسبت به نژاد خارجی مقاوم بودن آنها نسبت به بیماریها وهزینه های پایینتر نگهداری آنهاست که البته بهره وری پایینتری نیز نسبت به نمونه خارجی خود دارند.

نژاد آمیخته

دسته ای دیگر از گاوها نیز وجود دارد که به گاوهای آمیخته شهرت دارند. این گاوها از اختلاط گاوهای اصیل و گاوهای بومی بوجودآمده­اند. که سبب شده است در مقایسه با گاوهای اصیل مقاومت بیشتری نسبت به بیماریها و سازگاری بهتری با محیط پیدا کنند و نسبت به گاوهای بومی تولیدات بیشتری از نظر میزان شیردهی و افزایش وزن روزانه داشته باشند با این حال آمار دقیق و علمی از وضعیت تولیدی آنها در داخل وجود ندارد.

جایگاه، به ساختمان یا ساختمانهایي گفته ميشودکه براي به وجود آوردن شرایط مناسب زندگي و تولید براي دام ها ساخته می‌شود. به طور کلی در گاوداری های مدرن، به منظور نگهداری و پرورش گاو، سه نوع جایگاه باز، نیمه باز و بسته، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

1. جایگاه باز: در این نوع جایگاه دامدار با استفاده از حصارکشی ساده، فنس یا احداث فضای مسقف، آبشخور، آبخور و انبارهای ساده اقدام به پرورش دام می‌کند. در مناطق گرمسیری سایبانهای ساده برای استراحت گاو شیری ساخته و اطراف سایبان ها معمولاًباز است و با نصب و استفاده از فن، هواکش، کولرهای آبی و مه پاش ها، هوای محیط را در ساعات اوج گرمای تابستان برای دام ها خنک می‌نمایند.
2. جایگاه نیمه باز: این نوع جایگاهها در مناطق معتدل که دمای هوای محیط در زمستان ها بین صفر تا 20درجه سانتی گراد و در تابستان از 18تا 38درجه سانتی گراد است، احداث می‌شوند. دارای محوطه ای مسقف و یک طرف یا دو طرف باز و دارای آبشخور و آبخور و انبار و... می‌باشند.
3. جایگاه بسـته: این نوع جایگاه­ها در مناطق سرد و برای کنترل بیشتر دام و عوامل محیطی احداث می‌شوند.

هر جایگاه دام، یک سری شرایط را باید تأمین کند، از جمله مهمترین آنها:

1- محیطی سالم و راحت برای گاوها

2- شرایط کاری مطلوب برای افراد شاغل

3- با سیستم های تغذیه، دوشش و جمع آوری مدفوع همخوانی داشته باشد.

4- با اسلوبهای بهداشتی قابل اجرا هماهنگی داشته باشد.

5- از نظر جنبه های اقتصادی قابل اجرا باشد

6- حیوانات را از گرما، سرما، طوفان، باران و برف محافظت کند

7- محیط مناسبی جهت نگهداری گوساله ها داشته باشد

هـر جایگاه(بسـته) از قسـمتهای مختلفی تشـکیل می‌شـود که در زیر بـه توضیح آنها میپردازیم.

1. جایگاه گاو شیرده: فضایی است که در آن گاوهای ماده و تلیسه ها نگهداری می‌شوند.کف جایگاه علاوه بر اینکه بایستی با کاه و کلش و پوشال تازه برای راحتی دام پوشانده شود، در صورت نیاز باید به صورت هفتگی نیز تمیز شود. کف، زبر و محکم باشد و بدنه جایگاه باید با دیواره­های صاف از مصالح ساختمانی ارزان قیمت ساخته شود و دیواره ها قابل شستشو و شعله افکنی باشد و دام در این محیط احساس آرامش کند.
2. جایـگاه گاو نـر:گاو نر را جهت جفتگیری طبیعی گاوهای ماده و تلیسه هایی که به تلقیح مصنوعی جواب نداده اند، نگهداری می‌کنند(هر چند بهتر است تا حد امکان از نگهداری گاو نر اجتناب شود.)
3. جایگاه گوسـاله های نر زیر 6ماه:گوساله های شیرخوار تا مرحله از شیرگیری در آن نگهداری می‌شوند و به صورت باکس های نرده ای، فلزی یا چوبی یا دیوار کشی شده با کف نرم و قابل نظافت و شستشو با ابعاد 90در 100سانتیمتر عرض و 1.2-1.5متر طول، برای نگهداری انفرادی گوساله ها ساخته می‌شود.
4. جایگاه گوسـاله های نر زیر یک سـال: برای تغذیه جهت پرواری و یا فروش به سایر واحدهای پرواربندی، گوساله نر در آن نگهداری می‌نمایند و گوساله ها را با نرده هایی از هم جدا می‌کنند. وزن های نزدیک به هم، با اختلاف وزنی حداقل 20تا 30کیلوگرم و فاصله سنی حدود یک ماه را با همدیگر در یک گروه بر اساس وزن بدن آنها، با استفاده از خوراک علوفه ای و کنسانتره تا پروار کامل و فروش به بازار، نگهداری می‌کنند.
5. جایگاه گوسـاله های ماده زیر 6ماه: در این قسمت شماره زنی و شاخ سوزی و صدور شناسنامه انجام می‌شود.
6. جایگاه گوساله های ماده زیر یک سال: گوساله های ماده یک ساله، تلیسه های آینده گله هستند و بایستی در جایگاه اختصاصی تغذیه شوند تا بتوانند وضعیت بدنی متوسط را حفظ کنند.
7. جایگاه تلیسه های 14-16ماهه: تلیسه های پای کل و جوان برای تلقیح مصنوعی در آن نگهداری می‌شوند و به محض مشاهده علائم فحلی و وزن، قد و سن مناسب و ظرفیت بدنی مورد نظر، تلقیح می‌شوند.
8. جایگاه گاوهای آبسـتنی و خشـک: این نوع جایگاه جهت نظارت بیشتر و کنترل ویژه تغذیه و خوراک دام به مساحت کافی احداث می‌شود. گاوهای شکم اول و تلیسه در یک دسته و گاوهای خشک شکم دوم در دسته دیگر و گاوهای شکم سوم در یک گروه و گاوهای خشک و آماده زایش نیز در یک گروه مجزا بایستی پرورش یابند.
9. جایگاه گوساله های شیرخوار: این جایگاه به صورت سقف پوشیده و باکس بندی است تا بتوان گوساله ها را به صورت انفرادی کنترل کرد. گوساله تازه متولد شده باید بلافاصله آغوز مادر را دریافت نماید تا ایمن شود.
10. زایشگاه انفرادی و گروهی:این جایگاه برای گاوها، در هنگام زایمان احداث میشود و ورودی و دربهای آن باید استاندارد باشد و عرض آنها کمتر از 120سانتیمتر نباشد. کف زایشگاه از کاه و کلش نرم و خشک برای راحتی گاوها پوشانده شود و در صورت امکان از تشک مخصوص گاو شیری استفاده گردد.
11. درمانگاه: جهت درمان دامهای مریض احداث می‌گردد و با افزایش تعداد دامها ظرفیت آن افزایش می‌یابد و بایستی دارای کمد دارو، پماد، وسایل تزریقات و وصل سرم و... باشد و باکس مقید کردن دام برای معاینه و واکسیناسیون و سکوی کم ارتفاعی جهت جراحی های ضروری است.
12. سـالن شیردوشـی: بایستی بدنه آن کاشی یا سرامیک بوده و کف آن بتن محکم عاج دار و قابل شستشو باشد و دارای آبگرمکن حتی المقدور گازی باشد.
13. سکوی بارگیری: جهت تخلیه و بارگیری دام ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
14. بهاربنـد: در هر گاوداری تقریبا 2برابر فضای آغل، برای بهاربند منظور می‌گردد. بهاربند بایستی به راحتی قابل شستشو باشد و جمع آوری فضولات دام ها با وسایل دستی یا مکانیزه صورت گیرد و در صورت امکان روزانه نظافت و آهک پاشی شود.
15. آخور: در نظر گرفتن تعداد کافی آخور و ابعاد مناسب آن توصیه می‌شود. در خوراک دهی دسته جمعی گوساله ها، طول آخور باید به اندازه ای باشد که تمام گوساله ها با هم در یک زمان بتوانند از آن استفاده کنند. لذا توصیه می‌شود به ازای هر گوساله40تا 50سانتیمتر طول آخور در نظر گرفته شود. همچنین ارتفاع مناسب برای آخورها 60سانتیمتر و پهنای آن 50سانتیمتر توصیه می‌شود. بهتر است خوراک از طریق راهروهای مخصوص، داخل آخورها ریخته شود تا کارگر جهت خوراک دهی وارد محل نگهداری گوساله ها نشود. نصب نرده های فلزی در بخش داخل آخور مانع از ورود گوساله ها به داخل آخور و جلوگیری از به هدر رفتن خوراک میشود.
16. آبشخور: گوساله های پرواری معمولاًبه اندازه 10تا 15درصد وزن بدنشان آب می‌خورند. لذا باید آب سالم بهداشتی از طریق آبشخور در دسترس دام باشد. ارتفاع آبشخورها حداقل 70 سانتیمتر، طول آن 50سانتیمتر و عمق آن حداقل 30سانتیمتر در نظر گرفته شود.
17. انبار کود: فضایی است که از آن برای انبار کردن و نگهداری مدفوع گاو و گوساله استفاده می‌شود.
18. سیلو: فضایی است که برای سیلو کردن علوفه ها استفاده میشود.
19. انبار علوفه: جهت ذخیره علوفه خشبی بوده و ارتفاع آن 4تا 5متر است.
20. هانگار علوفه: دستگاه آسیاب و میکسر داخل آن قرار دارد.
21. ساختمان کارگری: جهت استراحت کارگران و نگهبان ساخته می‌شود.
22. انبار وسـایل:جهت نگهداری وسایل، ماشین آلات و تجهیزات ساخته می‌شود.

متوسط زیربنای جایگاه دام:

برای احداث گاوداری صنعتی، بر اساس استاندارد و نقشه های نظام طراحی، متوسط فضای مورد نیاز به ازای یک رأس گاو مولد، 15.6متر مربع فضای سرپوشیده و 19.5متر مربع فضای باز است که بر اساس ترکیب گله و نیازهای جنبی، به طور تقریبی به صورت زیر است:

چنانچه بخواهیم گوساله ها را به صورت پرواری، پرورش دهیم مساحت لازم به شرح جدول زیر است:

نکته: البته برای پرورش گاو در یک واحد دامداری روستایی الزامی به تأمین همه فضاهای مطرح شده در جدول فوق نیست و می‌توان از برخی آنها صرف نظر کرد. با این حال، با توجه به اینکه با پیشرفت و توسعه دامداری، به تدریج دامدار، نیازمند بهره برداری از تک تک فضاهای معرفی شده در جدول فوق می‌شود، باید طرح اولیه احداث جایگاه به گونه ای باشد که بتوان بر حسب نیاز، فضاهای مورد نیاز را توسعه داد.

با این حال جایگاه نگهداری دام در هر شرایطی (صنعتی یا روستایی) باید به گونه ای ساخته شود و از مصالحی استفاده شود که قابلیت ضدعفونی و شستشو داشته باشد. از نور و تهویه مناسبی برخوردار باشد، حمل کود به بیرون از جایگاه به آسانی صورت گیرد و همواره آب تمیز و بهداشتی در اختیار حیوان قرار گیرد.