تولید و بسته بندی چای کیسه ای ,

ابتدا گیاه چاي به عنوان دارو وارد گردیده و بعدها مصرف آن گسترش یافته و به دلیل افزایش مصرف چاي برخی از بازرگانان ایرانی را که دست اندر کار تجارت آن بودند، به فکر انداخت که به کشت و تولید چاي در ایران بپردازند.

نخستین کسی که به این کار اقدام نمود، حاج محمد حسین اصفهانی بود. او در سال 1302 هجري قمري در زمان ناصر الدین شاه بذر چاي را از چین به ایران آورد. حاج محمد حسین در اصفهان به کشت چاي پرداخت، اما به این کار توفیق نیافت. در گزارشها و مقالاتی که درباره بررسیهاي توسعه اقتصادي و صنعتی وزارت اقتصاد در سال 1349 منتشر شده است، نامساعد بودن آب و هواي اصفهان و مخالفت هاي داخلی علل این ناکامی دانسته شده است. به هر حال کشت چاي در کشور قبل از سال 1280 هجري شمسی رواج نداشت و ایرانیان قدیم به جاي چاي، قهوه می‌نوشیدند، به همین دلیل چاي خانه هاي سنتی امروز همان نام سنتی خود یعنی قهوه خانه را حفظ کرده اند. در سال 1280 هجري شمسی از طرف دولت وقت ایران به شاهزاده حاج محمد میرزا کاشف السلطنه چاي کار که در آن زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چاي سازي را بیاموزد. مرحوم چایکار پس از مدتها کار و تلاش روي مزارع چاي در هند موفق شد، اصول و فنون چاي کاري را بیاموزد، پساز آن با موافقت دولت هند دو هزار نهال را به ایران آورد بعد از مدتها تحقیق بهترین محل کشت آن را در شهرستان لاهیجان شناخت. پس از آن مرحوم چایکاري با مشقات زیاد قطعه زمینی به مساحت حدود شش جریب در لاهیجان و مقداري در تنکابن یافت و شروع به کشت چاي در این دو قطعه اراضی کرد که خوشبختانه از آنها چاي معطري به دست آمد.

چای کیسه‌ای که به نام های چای لیپتون و تی بگ نیز شناخته می‌شود، یک کیسه در ابعاد کوچک است که داخل آن چای خشک ریخته می‌شود. چای خشک و کاغذ مخصوص، دو ماده اصلی هستند که ساختار چای کیسه ای را تشکیل می‌دهند. روی کیسه یک رشته نخ تعبیه شده که به وسیله آن به راحتی می‌توان کیسه را مورد استفاده قرار داد. کاغذ این کیسه از جنس چوب و الیاف گیاهی تولید می‌شود.

چای کیسه برای نخستین بار در سال ۱۹۰۵ توسط یک تاجر آمریکایی ابداع گردید و با توجه استفاده راحت و امکان استفاده مجدد از آن به دلیل کمبود چای و گرانی آن، به خوبی از آن استقبال شده و مورد توجه همگان به خصوص در سال های بعد از جنگ جهانی دوم واقع گردید.

در آماده سازی و بسته بندی محصول، نکات فنی و رعایت موارد بهداشتی از نکات مهمی است که باید به آن توجه شود. نوع چای در تولید تی بگ اهمیت زیادی دارد. علاوه بر کیفیت فیزیکی محصول، باید از لحاظ سالم بودن نیز مورد اطمینان باشد.

در فرایند تولید چای کیسه ای آزمایشات لازم انجام می‌گیرد تا از صحت مرغوبیت کالا اطمینان حاصل شود.

نکته بعدی اندازه خاکه چای است. این مقدار نباید درشت یا خیلی ریز باشد؛ چرا که در این صورت، انتقال رنگ چای به مایع به دلیل مسدود شدن کاغذ چای با این ذرات به خوبی صورت نمی‌گیرد. حجم خاکه پیشنهادی برای هر کیسه به میزان صد گرم باید در حدود ۲۳۰ سانتی متر مکعب باشد.

اندازه ذرات خاکه چای با استفاده از ابزاری به نام غربال مدور یک دست می‌گردد. به کمک الیاف زرد سلولزی نیز پودر غبار آن باید برطرف گردد.

باید دقت کرد که خاکه مورد استفاده کهنه نباشد. چای کهنه کیفیت ندارد و تصعید اسانس های طعم دهنده موجب از دست رفتن طعم و عطر چای می‌شود.

مشخصات فنی متعلقات چای کیسه ای

کاغذ و نخ مورد استفاده در تولید چای کیسه ای باید مشخصات فنی ویژه ای داشته باشد. جنس کاغذ و نخ مورد استفاده در تولید چای کیسه ای بر اساس استانداردهای شناخته شده باید از موارد زیر برخوردار باشند:

• کاغذ چای کیسه ای باید از جنس سلولز و عاری از هر گونه بو، طعم، رنگ و مواد نرم کننده باشد.
  جنس بست های فلزی که نخ را به کیسه متصل می‌کند، باید از آلومینیوم خالص باشد و به هیچ عنوان از بست های آهنی استفاده نشود.
• استحکام و مقاومت کاغذ، میزان نفوذپذیری و میزان رطوبت آن باید بر اساس استانداردهای تعریف شده باشد.   
• جنس نخ به کار رفته باید از نوع پنبه ای و بدون پوشش مواد پلاستیکی باشد.
• نخ های مورد استفاده نیز باید عاری از هر گونه بو، رنگ و طعم بوده و مقاومت و تابیدگی خوبی داشته باشد.

چای کیسه ای با منشاء گیاهان دارویی، در بازار به نام های دیگری مانند چای کیسه ای گیاهی یا دمنوش های گیاهی نیز خوانده می‌شود. گیاهان دارویی از دیرزمان مورد مصرف بشر بوده است و به علت خواص دارویی و شفابخش آنها همواره مورد توجه بوده اند و به صورت های مختلف اعم از دم کرده، پودر شده، ضماد، خیسانده و غیره استفاده شده و هم اکنون نیز استفاده می‌شوند.

گیاهان دارویی به گیاهانی اطلاق می‌گردد، که بخش هایی از آن حاوی مواد مؤثره دارویی است. میزان مواد مؤثره دارویی موجود در گیاهان دارویی با مصرف مواد شیمیایی در طول کاشت، داشت و برداشت تغییر می‌کند و عواملی مانند علفکش، قارچکش، حشره کش و کودهای شیمیایی، آب و آبیاری، خصوصیات خاک، درجه حرارت محیط، کیفیت نور و شدت روشنایی، مکان رویش و موجودات زنده پیرامون گیاه، در کیفیت و کمیت مواد مؤثره گیاه، اثر مستقیم دارند.

البته نباید فراموش کرد که اصلاح ژنتیکی گیاهان دارویی نیز می‌تواند در این امر مؤثر باشد. امروزه گیاهانی به عنوان گیاه دارویی شناخته می‌شوند، که دارای صفات زیر باشن:

1. در پیکر این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره می‌شوند، که می‌تواند برای مداوای برخی از بیماری ها مورد استفاده قرار گیرند. این مواد در طی فرآیندهای بیوشیمیایی به نام «متابولیت های ثانویی» تولید می‌گردند.
2. ممکن است اندام خاصی از گیاه حاوی مواد مؤثره باشد و تمام گیاه منبع ماده دارویی نباشد.
3. معمولاً از اندام های مورد نظر بصورت تازه استفاده نمی‌شود و باید تحت تأثیر عملیات خاصی مانند آنچه در این طرح در نظر گرفته شده، فرآیند شده و سپس مورد استفاده قرار گیرد.
4. گیاهان دارویی برخلاف سایر گیاهان دارویی (مانند غلات و سبزیجات ) مصارف خاصی دارند و برای تولید آنها سطوح زراعی محدودی نیز کفایت می‌کند، همچنین بسیاری از آنها خودرو می‌باشند.

در گذشته طبقه بندی گیاهان دارویی بر پایه تجربی استوار بود و بر حسب نوع و خواص گیاهان دسته بندی می‌شد مانند گیاهان مدر، گیاهان مسکن درد و. ..، ولی همچنان که تعداد گیاهان دارویی شناخته شده بیشتر می‌شد، ضرورت یک طبقه بندی دقیق تر نیز احساس می‌شد.

امروزه گیاهان دارویی برحسب وضعیت تولید مثل گیاهان طبقه بندی می‌شوند، که عبارتند از:

1.تیره سرو ( مانند درخت سرو ) 2. تیره آلاله، 3. تیره خشخاش، 4. تیره گل سرخ، 5. تیره پروانه آسا (مانند شیرین بیان )، 6. تیره سداب، 7. تیره عناب، 8. تیره چتریان ( مانند گشنیز، زیره، انیسون، رازیانه، شبت، سنبل ختایی، انجدان رومی)، 9.تیره آقطی، 10. تیره سنبل الطیب ( مانند والریانا)،11. تیره خرزهره (مانند پروانش)، 12. تیره ژنتیانا (مانند سنتاریوم)، 13. تیره نعناع (مانند اسطوخودوس، بادرنجبویه، مریم گلی، مرزه، زوفا، مرزنجوش، آویشن، نعناع، ریحان )، 14. تیره بادمجان (مانند بنگ دانه، شابیزک، تاجریزی، تاتوره )، 15. تیره میمون (مانند خرگوشک، گل انگشتانه، دیجیتالیس)، 16. تیره زیرفون (مانند نمدار)، 17. تیره پنیرک (مانند گل ختمی، پنییرک)، 18. تیره شب بو (مانند خردل سیاه، خردل سفید و شب بو)،19.تیره پامچال، 20. تیره کاسنی (مانند بابونه رومی، بومادران، بابونه، همیشه بهار، گلرنگ، سردابو)، 21. تیره گل مغربی، 22. تیره سنجد (مانند سنجد تلخ)، 23. تیره بارهنگ (مانند اسفرزه، بارهنگ)، 24. تیره کدو (مانند کدو تلخ، کدوی تخمه کاغذی)، 25. تیره علف هفت بند، 26. تیره شاهدانه (مانند رازک، شاهدان)، 27.تیره راش (مانند بلوط)، 28. تیره لاله، 29. تیره گل شیپوری (مانند اکسیر ترکی)، در این طرح گیاهان دارویی مانند گل گاو زبان، نعناع، رازیانه، چای سبز(thea camellia)شیرین بیان، بابونه، قرقات، ملیس، لاکسان و. .. در تهیه چای کیسه ای گیاهی استفاده می‌شوند.

فرآوری گیاهان دارویی بصورت چای کیسه ای گیاهی موجب استفاده روزافزون این گیاهان توسط مردم می‌گردد، زیرا استفاده از این روش در فرآوری‌ آنها موجب سهولت مصرف آنان می‌گردد و با صرف 5 دقیقه زمان، یک فنجان آب جوش و یک عدد چای کیسه ای از نوع گیاهان دارویی به سهولت می‌توان یک نوشیدنی گوارا و شفابخش تهیه نمود.

همچنین تهیه این محصول به صورت صنعتی و تکنیکی باعث انطباق آن با علوم روزآمد در این زمینه گردیده و از مصرف گیاهان مضر که به غلط در فرهنگ عمومی سنتی، دارویی خوانده می‌شوند، جلوگیری می‌شود. بنابراین می‌توان از جمله مزایای این محصول به سهولت و سادگی مصرف، استفاده فوری و زمان بهینه در استفاده از آن و همچنین کیفیت بهداشتی و سلامت آن اشاره کرد.

لازم به ذکر است که چای کیسه ای با منشاء گیاهان دارویی، در حال حاضر در کشور دارای واحد فعال در حال تولید نیست و تولید این محصول به صورت صنعتی، طرح تقریباً تازه ای است، هر چند که تعدادی از کارخانجات تولید چای کیسه ای مانند چای گلستان در سال های اخیر به تولید انواعی از این محصولات با ظرفیت بسیار پایین و بصورت محصول جانبی پرداخته اند.

کد آیسیک، یک سیستم بین المللی برای طبقه بندی استاندارد صنایع است که به کمک آن می‌توان هویت کالاها، قطعات، مدارک و اموال را به سادگی تعیین کرد. با استفاده از این سیستم کدگذاری، صحت کلیه اطلاعات مربوط به محصولات در تمامی واحدها و شرکت ها، تأیید می‌شود.

طبق اطلاعات اخذ شده از پايگاه اطلاح رساني گمرک ايران شماره تعرفه گمرکي محصولات در سال هاي مختلف به شرح زير مي باشد:

این محصول یعنی چای کیسه ای با منشاء گیاهان دارویی بعلت جدید بودن دارای تولید کننده عمده ای نیست. همچنین به همین دلیل و عدم شناخت دارای مصرف کننده داخلی زیادی نیز نیست.

در بازارهای جهانی نیز با توجه به این که گیاهان دارویی هر منطقه بومی و اکثراً مختص همان منطقه می‌باشند و بنابراین مردم هر منطقه دارای ذائقه خاصی در این مورد می‌باشند، فعلاً نمی‌توان برای آن مصرف کننده عمده ای در خارج از کشور یافت و برای پیدا کردن بازارهای مصرف خارجی باید در زمینه تبلیغات این محصولات کار زیادی انجام داد. در کوتاه مدت با توجه به عمده صادرات گیاهان دارویی کشورمان به کشورهای حاشیه خلیج فارس، می‌توان بازارهای کشورهای مجاور و حاشیه خلیج فارس را برای صادرات این محصول مناسب دانست.

گیاهان دارویی به دو روش سنتی و صنعتی فرآوری می‌شوند. در روش سنتی گیاه جمع آوری شده خشک گردیده و بسته بندی می‌شود. اما در روش صنعتی محصول می‌تواند به اشکال متنوعی عرضه گردد، که یکی از این فرآورده ها چای کیسه ای گیاهی است. در این گزارش روش تولید چای کیسه ای گیاهی بصورت اجمالی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1. جمع آوری گیاهان دارویی : جمع آوری گیاهان دارویی باید زمانی انجام گیرد، که مطمئن شدیم که مواد مؤثره گیاه به حداکثر خود رسیده است. به عنوان مثال در گل های دارویی وقتی باز می‌شوند، میوه و بذر وقتی کاملاً رسیده اند و ریشه در اواخر دوره رویشی گیاه باید برداشت گردد.

برخی از گیاهان دارویی بصورت خودرو هستند و برداشت آنها بصورت پراکنده انجام می‌گیرد. ولی برخی دیگر باید در سطح محدودی کشت شده و برای فرآوری به کارخانه حمل گردد. گیاهان جمع آوری شده در انبار گیاهان در بسته های جداگانه نگهداری می‌شوند، تا وارد مراحل تولید گردند.

2. شستشو و ضدعفونی کردن : ضدعفونی کردن گیاهان دارویی می‌تواند در دو مرحله مختلف انجام گیرد: در حین مراحل شستشو ( با مایع ضدعفونی کننده )، در حین خشک کردن ( با بخار مواد ضدعفونی کننده )، در شیوه اول ماده ضدعفونی کننده در مرحله شستشو به گیاه اضافه شده و سپس آبکشی می‌گردد، تا اثر آن باقی نماند.

در فرآیند دوم، بخار مواد ضدعفونی کننده در حین خشک شدن گیاه به آن دمیده می‌شود، در این شیوه چون مرحله آبکشی بعدی وجود ندارد، ماده ضدعفونی کننده در گیاه باقی مانده و ممکن است در گیاهان حساس باعث تغییر در مزه، عطر و بو، رنگ و خواص دارویی گردد، لذا شیوه اول بی ضررتر و مفیدتر است.

گیاهانی که از بخش سورتینگ به بخش شستشو و ضدعفونی وارد شده اند، در سبدهای بزرگی ریخته شده و بوسیله جرثقیل سقفی به ترتیب وارد سه حوضچه سیمانی مختلف می‌گردند. سبد حاوی گیاهان در حوضچه اول و دوم که حاوی آب تمیز است زمان های متفاوتی باقی مانده تا گل ولای و آلودگی های آنها جدا گردد.

سپس سبدها به حوضچه سوم که حاوی داروی ضدعفونی کننده گیاهان است وارد شده و پس از توقف لازم، وارد اطاقکی می‌شود که دارای نازل هایی است که آب را با فشار زیاد از اطراف بر روی گیاهان می‌پاشد و مواد ضدعفونی کننده و سایر آلودگی ها از گیاه جدا می‌شوند (دستگاه شستشو). گیاه شسته شده به بخش آبگیری (سانتریفوژ) و سپس به خشک کن ارسال می‌گردد.

3. خشک کردن : از آنجایی که گیاهان دارویی عمدتاً به دمای بالا حساس هستند، لذا ضروری است عملیات خشک کردن آنها در دمای پایین و با استفاده از تهویه انجام گیرد. خشک کردن گیاهان دارویی باید به طریقی انجام گیرد که میزان مواد مؤثره، رنگ و بو و طعم گیاه تغییر نکند. گیاهان قبل از ورود به خشک کن کاملاً خیس هستند ولی پس از خروج از آن نباید بیش از 10 تا 14 درصد رطوبت داشته باشند.

گیاهان دارویی با رطوبت 10 تا 14 درصد می‌توانند برای مدت طولانی نگهداری شوند. خشک کن مورد استفاده در خشک کردن گیاهان دارویی خشک کن کابینی است، که بعلت تنوع بالای محصولات تولیدی و نیز ظرفیت محدود‌ آنها این خشک کن مناسب است. بارگیری این خشک کن بصورت بچ انجام می‌گیرد. گیاهان خیس روی سینی های مخصوص بارگیری شده و توسط واگن های ویژه به داخل فضای خشک کن هدایت می‌گردد.

پس از تنظیم دما، رطوبت و غیره فرآیند خشک کردن آغاز می‌شود و پس از طی زمان معینی با صدور سیگنال مخصوص، پایان می‌یابد. درجه حرارتی که برای خشک کردن گیاهان دارویی استفاده می‌شود، به نوع گیاه و مواد مؤثره آن بستگی دارد.

گیاهان اسانس دار حداکثر 50-40 درجه سانتیگراد، گیاهان گلیکوزیددار حداکثر 60-50 درجه سانتیگراد و گیاهان حاوی آلکالوئید تا حداکثر -70 60 درجه سانتیگراد، می‌توانند حرارت را تحمل نمایند. دستگاه خشک کن باید به طریقی عمل نماید، که هم بتواند با هوای خنک گیاهان را خشک نماید و هم با هوای گرم (حداکثر تا 70 درجه سانتیگراد ).

4. آسیاب کردن : در این مرحله گیاهان دارویی خشک شده برای تولید چای کیسه ای گیاهی به مانند چای بصورت قطعات ریزی از برگ خشک خرد شوند و بدین منظور به آسیاب برشی فرستاده می‌شوند.گیاه آسیاب شده آماده بسته بندی است.

5. بسته بندی : در این مرحله یک دستگاه تمام اتوماتیک بسته بندی چای کیسه ای برای بسته بندی گیاهان دارویی خشک شده و خردشده مختلف در نظر گرفته شده است.

گیاهان خشک شده در کاغذهای مخصوص حرارتی که برای بسته بندی چای کیسه ای مناسب است و در برار حرارت مقاوم هستند و در آبجوش خراب نمی‌شوند، در بسته های 2 گرمی بسته بندی شده و در جعبه های 25 تایی جای می‌گیرند و آماده عرضه بازار می‌گردند. کنترل کیفیت : کنترل کیفیت مواد اولیه و محصولات در کارخانجات فرآوری گیاهان دارویی بسیار حائز اهمیت است. این کنترل کیفیت در سه مرحله انجام می‌گیرد :

1. کنترل کیفیت مواد اولیه : مواد اولیه این طرح گیاهان تازه دارویی است، که در بدو ورود و یا انتخاب باید از نظر ویژگی های ظاهری مانند رنگ، بو، شکل، میزان آسیب دیدگی و میزان مواد خارجی مورد آزمون قرار گیرد.

2. کنترل کیفیت در حین تولید : کنترل کیفیت در حین تولید بسیار مهم است و توجه به آن موجب کیفیت مطلوب کالا می‌گردد.

3. کنترل کیفیت محصول : کنترل کیفیت محصول بر اساس استانداردهای ملی تدوین شده در مورد هر یک از گیاهان به تفکیک انجام میگیرد ولی همگی آنها در آزمون های تعیین میزان رطوبت، میزان خاکستر و میزان روغن فرار مشترک هستند.

دیاگرام تولید چای کیسه ای با منشاء گیاهی : جمع آوری گیاهان دارویی، سورتینگ و ضدعفونی کردن، خشک کردن، آسیاب کردن، بسته بندی بصورت چای کیسه ای

.

• گذاشتن چای در معرض هوای گرم

در گذشته لایه های نازکی از چای را به مدت بیست ساعت در هوای آزاد پهن می‌کردند تا چای خشک شود. اما امروزه با وجود تجهیزات نوین، در کارخانه برگ های چای ابتدا وارد تونل های مخصوصی می‌شوند که در آن جا در معرض هوای گرم قرار می‌گیرند. در این فرایند، به کمک فنل ها یا تانن ها، مواد اصلی چای اکسید شده و برگ ها به رنگ مسی در می‌آیند.

• خرد کردن برگ های چای

سپس برگ ها بر روی میزهای چرخان قرار داده شده و به کمک دستگاه غلتک خرد می‌شوند.

• خشک کردن

برگ های چای سیاه توسط دستگاه های مخصوص به صورت مکانیکی خشک شده و به رنگ سیاه درمی آیند.

• آسیاب کردن
• بعد از این که برگ های چای خشک شد، به اتاق آسیاب منتقل می‌شوند و با توجه به نوع چای، توسط تیغه چرخان در درجه های متفاوت بریده می‌شوند. سپس در غربال های مکانیکی الک شده و تصفیه می‌گردند.
• مخلوط کردن

سپس برگ ها مطابق دستورالعمل های لازم مخلوط می‌شوند. خیلی از چای ها از ۲۰ تا ۴۰ نوع مختلف برگ چای ترکیب شده اند. در این فرایند، طعم دهنده هایی همچون دارچین، زنجبیل، هل، میخک و…نیز ممکن است به چای اضافه شود.

• اندازه گیری

برگ های چای که فرآوری و مخلوط شده اند، در قیف هایی با ظرفیت بیش از ۳۵۰ کیلوگرم ذخیره می‌شوند. برگ های چای در اندازه های مشخص عموماً به اندازه دو گرم توسط دستگاه دوزر جدا می‌شوند.

• بسته بندی

برگ های چای از مخزن هاپر، به دستگاه توزین منتقل می‌شوند. توسط دستگاه، مقدار مشخصی از چای بر روی کاغذ فیلتر موجود در کنار دستگاه ریخته شده و سپس کیسه در ابعاد معین برش می‌خورد. کیسه در حالت عمودی برای دوخت قسمت فوقانی به قسمتی که رول کاغذ برچسب قرار دارد، ارسال می‌شود. کاغذ برچسب و نخ، توسط بست آلومینیومی به کیسه متصل می‌شود. در نهایت کیسه های چای در جعبه های مقوایی قرار داده شده و بسته بندی می‌شوند.