پرورش و پرواربندی شتر مولد ,

براي حفظ و بهره برداري مناسب و صحيح از منابع طبيعي لازم است که ابتدا به توسعه دانش در زمينه منابع طبيعي و احياء آن و هم چنين انتخاب حيوانات مناسب براي چرا در مراتع توجه نمود. ايران داراي 90 ميليون هکتار مرتع است که به دليل واقع شدن در مناطق خشک و نيمه خشک و چراي مفرط عمدتا از نوع مرتع درجه 3 مي باشند. بترتيب 12، 60 و 18 ميليون هکتار اين مراتع ب ةترتيب در رديف علفي يا ييلاقي، بوته اي يا قشلاقي و کويري يا خشک قرار مي گيرند. انتخاب دامهاي اهلي منطبق براي پرورش در اين مناطق که در اکثر آنها اساسا به جزءگياهان شورپسند و نباتات خاردار چيزي نمي رويد، مشکل مي باشد. طبق گزارشهاي مختلف شتر دامي است که به راحتي با شرايط جغرافيائي مناطق خشک و نيمه خشک تطابق يافته و نه تنها قادر به توليد در بيابانهاي فقير است بلکه در بهبود آنها نيز نقش دارد و در ممالک گرمسير به خاطر همين استعداد مورد توجه است. به عبارت ديگر مي توان گفت شتر نقش اقتصادي– اجتماعي مهمي در سيستم کشاورزي و عشايري مناطق خشک و نيمه خشک آسيا و افريقا دارد و حيات ميليونها انسان در اين مناطق بخصوص وقتي که خشکسالي شديدي در مدت طولاني پيش آيد، به اين حيوان وابسته است. قابليتهاي اقتصادي توليدات شتر مانند گوشت و شير در تامين بخشي از نيازهاي پروتئيني جوامع روستائي، عشايري و شهري، تامين بخشي از مواد اوليه صنايع نساجي از جمله پوست و الياف و نيز تامين قسمتي از نيروي کار کشاورزي، به راستي انگيزه کافي را براي پژوهشگران در جوامع در حال توسعه که به کشاورزي پايدار و يا کشاورزي جايگزين مي انديشند، بوجود خواهد آورد و اجراي پروژه هاي تحقيقاتي در زمينه هاي فيزيولوژي، مديريت پرورش، توليدمثل، تغذيه، ژنتيک و فرآوري توليدات و ساير موارد درباره اين دام را توجيه مي نمايد. نزديک به 150 هزار نفر شتر در مناطق کويري ايران بخصوص جنوب شرقي و مرکزي زيست مي کنند که 6/0 درصد جمعيت شترهاي دنيا و 05/4 درصد شترهاي آسيا را شامل مي شوند. بيشترين جمعيت شتر به ترتيب در استانهاي سيستان و بلوچستان، خراسان، کرمان، يزد و هرمزگان بترتيب با 50، 4/37، 2/14، 3/11 و 7/7 هزار نفر قرار دارد.

جمعيت شترهاي دوکوهانه به تعداد اندک و حدود 200 نفر در استان اردبيل مي باشد. مهمترين توليدات اين دام شامل گوشت، پشم، شير و نيز استفاده براي بارکشي مي باشد و داراي اهميت اقتصادي و اجتماعي نسبتاً يکساني در مناطق مربوطه است. گرچه در دهه هاي 50 تا 70 ميلادي ايران يکي از صادرکنندگان اصلي کرک شتر به آمريکا بوده است ولي در حال حاضر اکثر توليدات شتر مصرف داخلي دارد و مقدار کمي

به صورت خام يا تهيه منسوج از الياف آن به کشورهاي همسايه (عربي) ارسال مي شود. در صورت وجود بازار براي محصولات اين دام بويژه در خارج از کشور، قطعاً جمعيت آن در کشور افزايش پيدا کرده و در بهبود کيفيت توليدات آن نقش خواهد داشت. توليد شير و گوشت شتر در دنيا در سال 2008 نسبت به سال 2000 به ترتيب به ميزان 51/13 و 12/15 درصد افزايش يافته است. ولي عليرغم اين افزايش، تغييرات خاصي در سيستم توليد و مديريت شترداري کشور ما انجام نشده است و اين عملکرد بطور نسبي ثابت مي باشد، البته عوامل خطر مانند خشکسالي، بيماري، عدم دسترسي به سرمايه و .. وجود دارد که در مجموع باعث تغيير جمعيت توده هاي ژنتيکي شتر و حرکت به سوي آميخته­گري بيش تر اين دام شده است.

براي حفظ و بهره برداري مناسب و صحيح از منابع طبيعي لازم است که ابتدا به توسعه دانش در زمينه منابع طبيعي و احياء آن و هم چنين انتخاب حيوانات مناسب براي چرا در مراتع توجه نمود. ايران داراي 90 ميليون هکتار مرتع است که به دليل واقع شدن در مناطق خشک و نيمه خشک و چراي مفرط عمدتا از نوع مرتع درجه 3 مي باشند. بترتيب 12، 60 و 18 ميليون هکتار اين مراتع ب ةترتيب در رديف علفي يا ييلاقي، بوته اي يا قشلاقي و کويري يا خشک قرار مي گيرند. انتخاب دامهاي اهلي منطبق براي پرورش در اين مناطق که در اکثر آنها اساسا به جزءگياهان شورپسند و نباتات خاردار چيزي نمي رويد، مشکل مي باشد. طبق گزارشهاي مختلف شتر دامي است که به راحتي با شرايط جغرافيائي مناطق خشک و نيمه خشک تطابق يافته و نه تنها قادر به توليد در بيابانهاي فقير است بلکه در بهبود آنها نيز نقش دارد و در ممالک گرمسير به خاطر همين استعداد مورد توجه است. به عبارت ديگر مي توان گفت شتر نقش اقتصادي– اجتماعي مهمي در سيستم کشاورزي و عشايري مناطق خشک و نيمه خشک آسيا و افريقا دارد و حيات ميليونها انسان در اين مناطق بخصوص وقتي که خشکسالي شديدي در مدت طولاني پيش آيد، به اين حيوان وابسته است. قابليتهاي اقتصادي توليدات شتر مانند گوشت و شير در تامين بخشي از نيازهاي پروتئيني جوامع روستائي، عشايري و شهري، تامين بخشي از مواد اوليه صنايع نساجي از جمله پوست و الياف و نيز تامين قسمتي از نيروي کار کشاورزي، به راستي انگيزه کافي را براي پژوهشگران در جوامع در حال توسعه که به کشاورزي پايدار و يا کشاورزي جايگزين مي انديشند، بوجود خواهد آورد و اجراي پروژه هاي تحقيقاتي در زمينه هاي فيزيولوژي، مديريت پرورش، توليدمثل، تغذيه، ژنتيک و فرآوري توليدات و ساير موارد درباره اين دام را توجيه مي نمايد. نزديک به 150 هزار نفر شتر در مناطق کويري ايران بخصوص جنوب شرقي و مرکزي زيست مي کنند که 6/0 درصد جمعيت شترهاي دنيا و 05/4 درصد شترهاي آسيا را شامل مي شوند. بيشترين جمعيت شتر به ترتيب در استانهاي سيستان و بلوچستان، خراسان، کرمان، يزد و هرمزگان بترتيب با 50، 4/37، 2/14، 3/11 و 7/7 هزار نفر قرار دارد.

جمعيت شترهاي دوکوهانه به تعداد اندک و حدود 200 نفر در استان اردبيل مي باشد. مهمترين توليدات اين دام شامل گوشت، پشم، شير و نيز استفاده براي بارکشي مي باشد و داراي اهميت اقتصادي و اجتماعي نسبتاً يکساني در مناطق مربوطه است. گرچه در دهه هاي 50 تا 70 ميلادي ايران يکي از صادرکنندگان اصلي کرک شتر به آمريکا بوده است ولي در حال حاضر اکثر توليدات شتر مصرف داخلي دارد و مقدار کمي

به صورت خام يا تهيه منسوج از الياف آن به کشورهاي همسايه (عربي) ارسال مي شود. در صورت وجود بازار براي محصولات اين دام بويژه در خارج از کشور، قطعاً جمعيت آن در کشور افزايش پيدا کرده و در بهبود کيفيت توليدات آن نقش خواهد داشت. توليد شير و گوشت شتر در دنيا در سال 2008 نسبت به سال 2000 به ترتيب به ميزان 51/13 و 12/15 درصد افزايش يافته است. ولي عليرغم اين افزايش، تغييرات خاصي در سيستم توليد و مديريت شترداري کشور ما انجام نشده است و اين عملکرد بطور نسبي ثابت مي باشد، البته عوامل خطر مانند خشکسالي، بيماري، عدم دسترسي به سرمايه و .. وجود دارد که در مجموع باعث تغيير جمعيت توده هاي ژنتيکي شتر و حرکت به سوي آميخته­گري بيش تر اين دام شده است.

هدف از اجرای طرح، راه اندازی یک واحد پرورش شتر به ظرفیت 50 نفر است، که طی یک دوره (3ماهه) شترها نگهداری و پروار می‌شوند تا به وزن مطلوب برسند که چیزی حدود (500 کیلوگرم) است، بعد از این زمان به بازار عرضه می‌شوند.

انواع شتر ايران:

اکثريت شتران کشور که در چهارده استان پراکنده اند، يک کوهانه هستند. شترهاي ايران برمبناي شرايط اقليم نگه داري و توانمندي توليد در چهار دسته اصلي انواع شيري، گوشتي، دو منظوره ( شيري گوشتي و کرکي گوشتي) و سواري کاري تقسيم بندي شده اند.

نوع گوشتي:شتر هاي گوشتي داراي کوهان بزرگ، قسمت خلفي پهن، بدني محکم، گردن کوتاه، سر بزرگ و عضلاتي سنگين مي باشند. شترهاي بلوچي واقع در شرق و جنوب شرقي ايران در مرز افغانستان و پاکستان براي قابليت توليد گوشت پرورش مي يابند. ولي عموما شترهاي نوع گوشتي در حوالي دشت هاي رشته کوه زاگرس و آذربايجان بسر مي برند که بنظر مي رسد از قدرت پرواري خوبي برخوردار باشند. در مورد اين شترها اطلاعات خيلي کمي موجود است.

نوع شيري:شترهاي شيري در دنيا اغلب در يک دوره شيردهي حدود 2500 ليتر شير در صورت نگهداري مناسب توليد مي کنند. توسعه پستاني مناسب با رگهاي خوني گسترده، کوهاني کوچک، شکل عمومي بدن غيرگوشتي و شکمي نسبتا بزرگ از ويژگي هاي شترهاي شيري است. در حالي که شترهاي ترکمني در خراسان شمالي که جزء شترهاي شيري معرفي شده اند بين 1500 تا 1800 ليتر شير در يک دوره شيرواري توليد مي کنند. شتر ترکمن گلستان بيش تر براي توليد شير و گوشت پرورش داده مي شود. ميانگين دوره شيرخواري آن حدود 8 ماه و ميانگين توليد شير سالانه 1880 کيلوگرم مي باشد.

شترهاي دومنظوره:داراي اندازه بدن متوسط، توليد شير حدود 1000-1500 لیتر، وزن بدني نسبتا بالا و کوهاني متوسط هستند. شترهاي کلکوئي، نائيني و بلوچي در حاشيه کويري استان قم و اصفهان جزء گروه شترهاي دومنظوره کرکي گوشتي و شيري گوشتي معرفي شده اند.

نوع سواري:اين شترها به دو زيرشاخه سواري و مسابقه اي و زير شاخه باري (کوهپايه اي و دشتي) تقسيم مي شوند. شترهاي جماز که بيش تر مناسب مسابقات سوارکاري هستند، داراي سرکوچک، گردن باريک و کوتاه، سينه عميق با دنده هاي مورب، پوست مناسب و پاهاي عقب عضلاني مي باشند. منطقه زيست آنها در استان هاي کرمان (منطقه کهنوج)، سيستان و بلوچستان و هرمزگان است که تعداد‌ آنها روز بروز کاهش مي يابد. شترهاي بندري نيز از اين نوعند.

شتر دوکوهانه توسط عشاير استان اردبيل نگهداري مي شود. اين گونه مخصوص مناطق سردسير بوده و براي توليد گوشت، شير و کرک مورد توجه هستند و به هنگام ييلاق و قشلاق عشاير، اثاث و وسايل زندگي ايلات را بر پشت خود حمل و از ارتفاعات صعب العبور سبلان عبور مي دهند. در زبان محلي به جنس نر آن بوغور و به ماده آن هاچامايا مي گويند. از نظر جثه نسبت به شتر يک کوهانه بزرگ تر واز نظر قدرت حمل بار قوي تر ولي نسبت به شترهاي آميخته ضعيف ترند و از شترهاي بالغ نر و ماده اين گونه در آميخته گري با شتر يک کوهانه استفاده مي شود.

در زمان هاي گذشته نگهداري و پرورش شتر در ايران به چند روش انجام مي شده است از جمله، پرورش شتر به دست افراد محلي که به آنها چاروادار مي گفتند و مهارت زيادي در پرورش شتر داشتند و از آن براي جابجائي کالاهاي بازرگاني و کشاورزي استفاده مي کردند که امروزه بندرت انجام مي شود. روش ديگر، پرورش شتر به همراه ساير دامها توسط عشاير يا روستائيان مانند ايل ايل سون دشت مغان، ترکمن ها، ايلات

فارس و کرمان و بلوچستان است. اين روش کماکان نيز ادامه دارد. معمولا اين افراد از روشهاي پروار شتر براي توليد گوشت به صورت شغل نيمه صنعتي نيز بهره مي برند. روش ديگر که بيشترين جمعيت شتر را در بر مي گيرد، نگه داري توسط روستائيان حاشيه کويرنمک وکوير لوت يا مناطق هم جوار ديگر است. به اين طريق که شترهاي مادر و يا داشتي را داغ زده و علامتگذاري مي کنند و سپس آنها را در تمام طول سال در

کوير رها مي سازند. اين شترها بطور طبيعي توليدمثل و ازدياد نسل مي کنند. در هر سال معمولا در بهار شترها را گردآوري نموده و بعد از کرک چيني،‌ آنها را درمان و شترهاي جوان را داغ زده و عمل انتخاب براي فروش را انجام مي دهند و دوباره به بيابان برگردانده مي شوند. در طول تابستان که شترها نياز بيشتري به آب دارند، هر روز به دهکده بر مي گردند ولي در بهار که مرتع بهتر است و آب وجود دارد به عمق کوير

مي روند. اهميت اين روش در سودآوري آن در بهره برداري از مراتع طبيعي مناطق خشک با حداقل هزينه است. پرواربندي شتر روش ديگري از نگه داري است که بطور نيمه متمرکز در اطراف شهرها و حاشيه روستاها انجام مي شود، شترها براي حدود 2 تا 4 ماه با استفاده از ضايعات و بقاياي گياهان پروار می‌شوند.

پرورش شتر در اغلب نقاط کشور در روستاهاي مناطق بياباني و بندرت در نقاط کوهستاني و جلگه ها مي باشد. شترها بجز در استان بوشهر اغلب به صورت کوچ رو جابجا مي شوند و در مواقعي نيمه ساکن هستند. مسافت طي شده 40 تا 120 کيلومتر و در طول سال يا مواقعي از آن است. شير و کرک شتر در اغلب نقاط جنبه خودمصرفي داشت و در بعضي از نقاط مانند بوشهر کرک آن با قيمت نسبتا خوبي به فروش مي رسد. بيشترين هزينه شترداري در ارتباط با درمان، تغذيه دستي و کارگر مي باشد. گله ها با تعداد متغيير 4 تا 5 نفر يا 100 تا 150 نفر هستند که غالبا در کوير رها مي شوند و ممکن است که سارباني هم نداشته باشد. دامداران در اواسط ارديبهشت ماه هر سال شتر هاي خود را جمع آوري و پس از کرک چيني، سم پاشي، داغ زدن بچه شترها و حذف شترهاي وازده، مجددا در کوير رها مي کنند. فروش بچه شترهاي يک تا 3 ساله درآمد اصلي ساربانان را تامين مي کند. در نتايج اين بررسي تعداد نفر شتر در هر گله بين 4 تا 400 نفر متغيير بود که ترکيب گله آنها در بهار بين 1 تا 2 درصد لوک، 5/7 درصد بچه شتر نر و 91 درصد بقيه بچه شتر و شتر ماده بودند. لوک ها بطور متوسط تا سن 10 سالگي ( 3 تا 20 سالگي) و اروانه ها بطور متوسط

تا 16 سالگي ( 8 تا 30 سالگي) نگهداري مي شدند. زمان جفت گيري شتر با سردشدن هوا آغاز و تا نيمه فروردين ادامه داشته و يک نفر شتر نر براي 30 تا 80 نفر شترماده غيرآبستن کافي است. نتايج تحقيقي نشان داده، 64 درصد جفت گيري در بهمن و کم ترين مقدار در فروردين ماه بوده است. زايش از اوايل دي و تا فروردين ادامه داشته است و 3/9 درصد بچه شترها بعد از زايش تلف شدند.

درخراسان تغذيه دستي، شيردوشي و کرک چيني شتر بندرت انجام مي گيرد. جفت گيري و زايش بدون هيچگونه اعمال مديريتي است. در پيشگيري ودرمان بيماري ها نيز بجز در مواردي نادر( آن هم از جانب شتردار) هيچ گونه اقدامي توسط دامپزشک صورت نمي گيرد. تلفات شترحدوداٌ 2 تا 10 درصد بوده که در مواقع بحراني تا 40 درصد نيز افزايش مي يابد. دوره باروري شتر 13-5/12 ماه گزارش شده است.

بيش ترين ميزان تلفات در مرحله نوزادي اتفاق مي افتد. متداول ترين بيماري در بچه شترها که منجر به مرگ بين تولد تا 6 ماهگي و سپس يک سالگي يا نسبت متفاوت براي هر سن، مربوط به عوارض گوارشي حدود 31 درصد، تنفسي 17 تا 30 درصد، ادراري 6/1 تا 7 درصد، اسهال 7 تا 11 درصد، جراحات 5 تا 31 درصد، شوک حرارتي تا 5/5 درصد و يا علل نامعلوم بين 7 تا 16 درصد ذکر شده است.

شتر حيواني است که قادر مي باشد با تغذيه از گياهاني مختلف با ارزش غذائي نسبتا پائين که حيوانات ديگر از خوردن آن امتناع مي ورزند، استفاده نمايد و براي دستيابي به غذا با بهره گيري از گياهان کويري حدود 20 کيلومتر بدور از آب چرا کند.

در بررسي پاسخ ساربانان به کيفيت مراتع مربوط به نه استان کشور، نوع‌ آنها را فقير تا متوسط ميدانستند. اغلب شترها با چرا تغذيه مي شدند .مراتع اين استان ها از گياهاني با نام محلي گيهور يا گهور، گره، گلير، خارشتر، کرک، استبرق، چش(نارون)، درمنه، سيرسيرم، شور، قيچ، گز، بهار، پوک، ني، سياه، سوري، سيک، لائتي، اشنان، عليجان، طاق يا تاغ، ببدک، بهبهشور، خريد، اشم، پرشم، خارشتر، الخور، چاله، کند، جفته، کلغه، ترخ، وشق، بويه، تلو، لاکت، جاج، چهل بند، نسي، اسکنديل، چرتن، لوليم، قرقن، قرلرق، قنيلگوز، دم روباه، جودوسر، سفيدشور، سياه شور، جر، تهمه، آدور، پشموک، شمس، شيرآلو، کنار، سمر، لوزار، دورو، چج، گرت، گره(زاني)، سمسيل، بوات، بهلو، مغير، چلگه يا شيربادام، گنيزه، خيذ(زردچوب)، گنگ يا کنگو، کاگل، اشک، علف هرز، شبدر، هله ورد، سلنج، بادورد، جارزرد، سانجسونج، جوسال، فريز، طعمه، گلوند، گزجه، ته ما (درخت شور)،کنرزه (رميزک)،تلبيح، کروک و کنگر براي تغذيه شتر نام برده شد. شترها در بعضي از مواقع با غذاي دستي و يا تکميلي تغذيه مي شدند و غذاي تکميلي يا جيره دستي شامل جو و آرد آن، کاه بقولات، قصيل جو، کاه گندم، سورگوم، يونجه، تفاله چغندرقند، نان خشک و پنبه دانه بود.

شير شتر :شتر با توليد 2/1635 هزارتن شير، 24/0 درصد از توليد شير دنيا ( 693703 هزارتن) و به ترتيب 4/0 و 07/0 درصد شير توليدي قاره هاي افريقا و آسيا را به خود اختصاص مي دهد. شير شتر داراي رنگ سفيد مخصوص، بو و مزه شيرين و شبيه شير گاوميش است. از جمله نزديکترين شيرها به شير انسان است که يکي از دلايل آن فقدان پروتئين آلرژي زاي محلول در آب پنير(بتالاکتوگلوبولين) مي باشد.

به علت داشتن آنتي بادي با نفوذپذيري بيش تر، از آن براي خواص کمکي در درمان سرطان، تقويت سيستم ايمني در مقابل هپاتيت "ب" و ايدز استفاده مي شود. گفته شده، مصرف همزمان شير شتر با شيمي درماني نتايج بهتر با اثرات جانبي کم تري دارد. به علت داشتن پروتئين شبه انسولين، اين شير براي افراد ديابتي بسيار مفيد است. پپتيدهاي فعال زيستي شير شترعملکردهاي بالاتري دارند. داراي املاح و ويتامين هاي "ث و ب" فراوان بوده و مدر است، لذا در تعديل فشار خون مفيد مي باشد. چربي، کلسترول و قند (لاکتوز) آن کمتر از شير گاو است. براي بيماران مبتلا به لوپوس، در بهبود آلرژي غذائي در کودکان، در درمان اوتيسم کودکان و بهبود زخم معده، آنتريت، آلزايمر و آسم موثر است و لذا مي تواند به عنوان يک فرآورده ارگانيک مود توجه باشد. از فرآورده هاي شير شتر مي توان از دوغ، چال،کره، کشک و پنير نام برد که غذاي اصلي ساکنين صحرا است. در مقايسه با شير ساير حيوانات، بسرعت تخمير شده و ديرتر فاسد مي شود و لذا نگهداري آن حتي در 30 درجه سلسيوس امکان دارد. متوسط درصد آب، چربي، ماده خشک، پروتئين، خاکستر، کلسيم و فسفر شير شتر به ترتيب 9/86، 9/3، 1/12، 5/3، 66/0، 32/0 و صفر درصد گزارش شده است. مقدار ويتامين "ث" آن 6/5 ميلي گرم و انرژي آن 70 کيلوکالري در 100 گرم شير است. بر اين مبنا يافتن راه هاي دسترسي بهينه به شير شتر وفرهنگ سازي مصرف آن مي تواند نقش بسزايي در تغذيه و سلامتي جامعه داشته باشد.

گوشت شتر:گوشت شترکمي شيرين تر و سفت تر از گوشت هاي ديگر است. ميزان توليد آن در دنيا 5/336 هزارتن در سال 2008 گزارش شده که 12/0 درصد گوشت قرمز را در بر ميگيرد. گوشت شتر در ايران با توليد 360/4 هزارتن، 52/0 درصد از کل توليد گوشت قرمز را شامل مي شود. گوشت شتر از دوران گذشته نقش عمده در رژيم غذايي اعراب داشته و اين نقش هم چنان پررنگ است. گوشت شتر به دليل طعم مطبوع، بافت مناسب (گوشت دام هاي جوان)، رنگ جذاب بعد از پخت و همين طور قابليت دسترسي و قيمت معقول آن، در اين مناطق تقاضاي مصرف زياد دارد. مقدار کم چربي و کلسترول و نسبت بالاي اسيدهاي چرب غيراشباع با چند پيوند مضاعف، اين گوشت را در مقايسه با گوشت ساير دامها و حتي طيور در رديف مواد غذايي سالم قرار داده است.

براساس اعتقادات مردم سومالي و هند، گوشت شتر اثر دارويي داشته و با مصرف آن 13 نوع بيماري مانند اسيدوز، پرفشاري خون، ذا تالريه، نارحتي هاي تنفسي و... درمان ميشود که البته تائيد يا رد اين ادعاها نيازمند تحقيق مي باشد. بازار فروش اصلي گوشت شتر در ايران استان هاي يزد، سمنان و خراسان است.

به دليل عرضه گوشت شترهاي حذفي که اغلب مسن بوده و نيز جهت بارکشي استفاده شده اند، گوشت‌ آنها اغلب سفت مي باشد و اين باعث بدبيني در مصرف گوشت شتر شده است. در حالي که گوشت شترهاي جوان پروار شده به مدت 7-5 ماه، بسيار ترد و مطلوب است و در صورت پروار شترهاي مسن و دام هاي حذفي، به دليل دارا بودن رشد جبراني مناسب افزايش وزن مطلوب پيدا مي کنند و کيفيت گوشت‌ آنها هم بهتر می‌شود.

الياف شتر :الياف کرکي شتر به همراه الياف پشم يا به تنهايي موارد مصرف متعددي در صنايع نساجي، شيميايي و صنعتي دارد. به دليل شرايط اقليمي و مسائل پرورشي و زيستي اين دام، الياف آن بطور عموم در کشورهاي آسيايي توليد مي شود و اروپا و آمريکا هميشه واردکننده و فرآوري کننده اين الياف بوده اند که از الياف شتر در بافت البسه گران قيمت از انواع اورکت، کشباف، تريکوپشمي، آستري و بخشي از نخ هاي فاستوني براي لباس هاي کرکي ورزشي، جوراب و منسوجات ظريف مانند گرمکن، ژاکت، بلوز، دامن، دستکش، روسري، شال، کلاه، جوراب و يا روکش مبلمان و صافي در نمدهاي ظريف براي روغن کشي و صنايع اتومبيل سازي و قاليچه مصرف مي شود. لذا به دليل ارزشمند بودن اين الياف، براي تشخيص دقيق آنها از الياف گياهي و مصنوعي و در مخلوط الياف دامي و نيز تشخيص هويت و مبدا توليد آنها روش هاي دقيق ارزيابي کيفي و تشخيص الياف کرکي از الياف تقلبي با استفاده از روشهاي ميکروسکپي، تعين درصد مدولاسيون، درصد پيگمان­هاي رنگي و اندازه گيري قطر و فلس ها، روش تشخيص DNA و اسکن کردن الياف در خريد و فروش الياف خام تا پارچه و منسوجات توليد شده از آنها ابداع گرديده و بکاربرده ميشود.

کوشش در زمينه شناخت اين فرآورده برحسب مناطق مختلف توليد درکشور و تفاوت هائي که براساس موارد مختلف مديريت و پرورش در کيفيت اين الياف بوجود مي آيد و در درجه بندي و دسته بندي‌ آنها نقش مهمي دارد، ازجمله مواردي است که مي تواند در استاندارد کردن الياف خام و يا کالاهاي حاصله از آن مفيد واقع شود. به علاوه در اين امر توجه به حفظ و توسعه صنايع دستي روستائي حاصل از اين الياف، ترويج و بهبود روش هاي نساجي در سطوح روستائي مناطق کويري که در توليد درآمد جانبي آنها کمک ميکند،

بايد مدنظر قرار گيرد. نظر به اينکه کرک شتر در سالهاي قبل، از جمله اقلام صادراتي بوده و در شرايط کنوني نيز بعد از تبديل به پارچه به بعضي از کشورهاي همسايه ارسال مي گردد، تشويق روستائيان براي فرآوري مناسب اين ماده با برقراري زمينه مناسب صادراتي و استاندارد کردن کالاهاي بافته شده و تشويق صادراتي درحد توليدات صنايع روستائي کمک جانبي است که مي توان اعمال نمود.

پوست و چرم شتر:پوست شتر از انواع پوستهاي سنگين به حساب مي آيد. چرم آن بيش تر به مصارف ساخت کفش، دمپائي يا صندل، يراق اسب و مصارف محلي مي­رسد. در عهد صفويه منسوجاتي از پشم شتر(که بهترين آن از کرمان، يزد و قزوين تهيه مي شد)، اشياء چرمي بخصوص چرم ساغري شتر (يک نوع چرم دباغي نشده) همراه ساير منسوجات و اقلام به کشورهاي غربي صادر مي شد.

فرآورده هاي حنبي شتر:ژلاتين حاصل از پوست شتر از توليدات فرعي شتر است که مقدار استحصالي آن از پوست شتر در مقايسه با پوست ساير دام ها بيش تر است. ادرار شتر نيز داراي خواص ضد قارچي بوده و براي درمان آسيت، ورم کبد و ريزش مو توصيه شده است.