احداث و بهره برداری از کارخانه قیر از نوع PG و 100/85 ,

این طرح علاوه بر سودآوری هيچ گونه وابستگي به تخصص، امکانات و ماشين آلات خارجي ندارد و به چرخه اقتصادي کشور نيز کمک بسزائي می‌نماید و به دليل نياز به کارگر و افراد متخصص براي ادامه کار و توليد، باعث اشتغال زائي در منطقه و کمک به حل معضل بيکاري مي شود. واحد طراحي شده توسط شرکت فنی مهندسی فناورگستر پیمان واحد کوچکي از پالايشگاه مي باشد، با اين تفاوت که در آن انواع خوراک موجود در بازار و بورس چون وکیوم باتوم و کم ارزش پالايشگاه ها را به انواع قير چون 80/100 و PG و سایر گرید قیرهای با کيفيت تبديل مي نمايد. این طرح چون از تکنولوژی و دانش نوین داخلی استفاده می‌کند از نظر هزینه های تولید بسیار مقرون به صرفه بوده و قابل رقابت با شرکت های بزرگی همچون شرکت نفت جی و پاسارگاد است.

سومري ها، آشوري ها و بسياري از تمدن هاي پيشين از قير بطور وسيعي استفاده مي کردند. از اين ماده بعنوان مادة ضد رطوبت و نيز محافظ براي چوب و براي موارد مختلفي نظير موميايي کردن، مجسمه سازي و تزيينات استفاده مي شد.

همچنين قير موجود در بسترهاي طبيعي به همراه آجرهاي پخته شده بصورت ماستيک در ساختمان معابد، پاية پل ها، خيابان ها و خانه ها بکار برده شده است. در حدود چهار الي پنج قرن پيش از ميلاد مسيح، هخامنشيان نيز از قير براي آب بندي در کاخ با عظمت تخت جمشيد استفاده کرده اند که هنوز آثار آن در اين مجموعه قابل يافت مي باشد.

معادل انگليسي قير Bitumen مي باشد که اولين کاربرد اين کلمه در زبان لاتين و در حدود سال هاي 1460ميلادي بوده است. در انگليسي امريکايي آنرا Asphalt مي نامند که در کشور ما معادل "مخلوط آسفالتي" بکار برده مي شود.

آغاز صنعت مدرن قير را مي توان به سال 1712 ميلادي نسبت داد که سنگهاي قير طبيعي در فرانسه کشف شدند. در آن هنگام مواد قيري را بطور ساده اي به صورت کلوخه روي سطح جاده هاي محلي پخش ميکردند اين تکنيک کاملاً موفقيت آميز بود و در مدت کوتاهي پيشرفت هايي در کار، بصورت پودر کردن و گرم کردن مواد قبل از استفاده، حاصل شد. با پيشرفت علم و تکنولوژي، قير کاربردهاي بسيار متنوع و گسترده اي در صنايع گوناگون و جهت مصارف مختلف منجمله راهسازي، پوشش : کف – بام – لوله هاي زير زميني – محافظ فلزات، آب بندي : مخازن – کانالها – پلها، تثبيت شن هاي روان، رنگ آميزي و ....... پيدا نموده است.

بدون شک واژه قير نزد توده مردم واژه اي است آشنا اما شايد اين ماده به آن اندازه که در عرف عاميانه ماده اي شناخته شده و مشخص است، براي متخصصين فن معروف و مشخص نباشد. در برداشت عاميانه (( قير ماده اي سياه، بد بو، و احياناً ناخوشايند است که دو خاصيت مشخص دارد : چسبندگي و آب بندي، منشاء آن از نفت مي باشد و در تهيه آسفالت يا قيرگوني کردن بام بکار مي رود. )) و البته اين نگاهي از دور به قير است که تنها مشخصات ظاهري آن را در بردارد.

ساختار قير

قيرها از نظر فيزيکي يک ماده هموژن هستند با اين حال اين مواد از نظر شيميايي يک مخلوط ناهمگون ( هتروژن ) از ترکيبات شيميايي مختلف مي باشند. علي رغم اين مسأله همه قيرها داراي يک سري خصوصيات و خواص مشترک مي باشند. ساختار اتمي قيرها که به روش تجزيه شعله يا ساير روشها بدست آمده حاکي از آنست که حدود 90% قير را اتمهاي کربن و هيدروژن تشکيل مي دهند و همچنين اغلب قيرها داراي نيتروژن، گوگرد و اکسيژن به نسبتهاي مختلف ولي کم مي باشند. مقادير ناچيز از ساير اتمها نظير اتمهاي فلزي مختلف نيز معمولاً يافت مي شوند ولي روشن است که تأثيري بر خواص قير ندارند. قير، يا به بيان بهتر، مواد قيري مخلوط بسيار متنوعي از طيف وسيع هيدروکربورها مي باشند که در انواع دسته بندي هاي اشباع و غير اشباع،حلقوي و غير حلقوي، قطبي و غير قطبي، قرارمي گيرند.

2-2- مواد متشکله قیر

ترکیبات مختلف قیر تا کنون به خوبی شناخته نشده اند ولی عمده این ترکیبات که بوسیله حلالهای مختلف از قیر جدا گردیده، عبارتند از مواد آسفالتین – رزین و روغنهای سنگین که گاهی با مقدار کمی مواد معدنی همراه بوده و در محیط کلوئیدی روغنی مجاور یکدیگر قرار گرفته اند. خاصیت قابلیت انعطاف و چسبندگی قیر به رزین مربوط است از طرفی هر چه آسفالتین زیادتر باشد قیر سخت تر است ولی با ازدیاد روغن قیر نرمتر می‌گردد. با حرارت دادن قیر مواد روغنی تبدیل به رزین و همچنین رزینها تبدیل به آسفالتین شده و در حرارت بیش از حد قیر تبدیل به ذغال و بخار آب میگردد.

  آسفالتن 

آسفالتن ماده جامد شکننده ای است که در هپتان نرمال نامحلول و به رنگ سیاه تا قهوه ای است. علاوه بر کربن و هیدروژن، مقداری نیتروژن، گوگرد و اکسیژن دارد. آسفالتن معمولا ترکیبی بسیار قطبی محسوب می‌شود و شامل مواد آروماتیکی پیچیده با وزن ملکولی بسیار زیاد است. نقطه ذوب مشخصی ندارد و زمانیکه حرارت داده می‌شود ابتدا متورم و سپس تجزیه و سرانجام مواد کربنی زیادی به جا می‌گذارد. آسفالتن بین 5 تا 25 درصد قیر را تشکیل می‌دهد. هر چه مقدار آسفالتن در قیر بیشتر باشد، قیر سخت تر و نفوذپذیری کمتری خواهد داشت، علاوه بر اینکه نقطه نرمی بیشتر و سرانجام گرانروی بالاتری دارد . وزن ملکولی این ماده در یک گستره عریض از 600 تا 300000 است و بستگی به روش جداسازی اعمال شده دارد.

مالتن ها

مالتن ها جزء محلول در حلالهای سبک مانند هپتان نرمال می‌باشند. مالتن ها در قیر مخلوطی از دو بخش رزین ها و روغن ها هستند و وزن ملکولی اجزاء مالتن در بین 250 تا 1250 گرم بر مول قرار دارد.

  رزین ها

رزین ها در هپتان نرمال محلول هستند. قسمت اعظم این ترکیبات مانند آسفالتن از کربن و هیدروژن تشکیل شده و نیز حاوی مقدار کمی اکسیژن، گوگرد و نیتروژن می‌باشند. این ماده به رنگ قهوه ای تیره جامد و نیمه جامد بوده و بسیار قطبی است. خاصیت ویزه رزین ها در این است که بسیار چسبنده اند. رزین ها مواد ضد انعقاد برای آسفالتن محسوب می‌شوند و نسبت رزین به آسفالتن ممکن است تا حدی که به قیر حالت سل ( Sol )  یا ژل ( Gel ) بدهد

  آروماتیک ها

آروماتیک ها ترکیبات حلقوی با کمترین وزن ملکولی هستند و شامل زنجیرهای جانبی آروماتیکی و یا نفتنیکی هستند و محیط ضد انعقاد بسیار مناسبی برای آسفالتن به شمار می‌روند. این جزء بین 40 تا 60 درصد کل قیر را تشکیل داده و مایعی ویسکوز ( گرانرو ) به رنگ قهوه ای تیره که میانگین وزن ملکولی آنها بین 300 تا 2000 در نوسان است. آروماتیک ها حاوی زنجیره های کربنی غیر قطبی بوده که در آنها حلقه های اشباع ارجحیت داشته و توانایی انحلال پذیری زیادی را برای سایر هیدورکربنهای سنگین دارد.

  ترکیبات اشباع

ترکیبات اشباع از هیدروکربن های آلیفاتیک زنجیری مستقیم و شاخه دار همراه با الکیل نفتن ها و مقداری آلکیل آروماتیک ها تشکیل شده است. این ترکیبات اغلب به شکل روغنهای گرانرو، غیر قطبی بوده و بی رنگ هستند. میانگین وزن ملکولی آنها عینا شبیه آروماتیکی بوده و اجزاء تشکیل دهنده آنها شامل مواد مومی و غیر مومی اشباع است. این جزء 5 تا 20 درصد قیر را تشکیل می‌دهد.

بطور کلی آسفالتن ها اسکلت ساختمانی قیرها را تشکیل میدهند و رزینها در میزان چسبندگی و قابلیت شکل پذیری قیرها موثرند و روغنها بر مسئله روانی قیر اثر می‌گذارند. اصولا خواص فیزیکی قیر تابعی از ساختمان شیمیایی، کمیت و کیفیت هیدروکربنهای متشکله است.

کاربردهای قیر

قیر معمولاً در دوحوزه راه سازی و عایق کاری به کار می‌رود. حدودا ۹۰ درصد از قیر تولیدی، در حوزه راهسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصارف عایق کاری، تنها ۱۰درصد از مصرف قیر را به خود اختصاص می‌دهد که عبارتست از : پوشش کف، بام، لوله هاي زيرزميني، محافظ فلزات و همچنین آب بندي مخازن، کانالها، پل ها و تثبيت شن هاي روان، رنگ آميزي و ...

 قيرهای نفتی (Petroleum Asphalts)

آن دسته از قيرهايي هستند که منشاء آنها نفت خام مي باشد. اين قيرها، قيرهاي جامد و نيمه جامدي هستند که به طور مستقيم از تقطير نفت خام و يا با عمليات اضافي ديگري نظير دميدن هوا به دست مي آيند و نسبت به انواع ديگر قير، کاربردهاي بيشتر و مصرف بالاتري را دارا هستند.

قیرهای دمیده

قيرهاي نفتي به دو روش استحصال مستقيم (Straight Run) و هوادهي (Air Blowing) تهيه مي گردند. روش هوادهي هنگامي مورد استفاده قرار مي گيرد که ماده اوليه قير (خوراک) ويژگيهاي مورد انتظار را نداشته باشد .در اينصورت  با دميدن هوا به ماده اوليه (خوراک) در دماي بين°C200-190 محصولي با خواص اصلاح شده توليد مي شود.

اين فرآيند گاهي بنام اکسيداسيون قير (Asphalt Oxidation) و محصول آن بنام قير اکسيده(Oxidized Asphalt) ناميده مي شود ولي عبارات هوادهي(Air Blowing) و قير دميده(Air Blowing Asphalt) مناسبتر مي باشد زيرا در اين فرآيند، پليمريزاسيون  (polymerization) و هيدرژناسيون(Dehydrogenation) انجام مي پذيرد و اکسيژن بجز در مقادير بسيار جزيي، در محصول هوادهي وارد نخواهد شد. در صنعت، به دو روش پيوسته(Continues Process) و ناپيوسته(Batch Process ) صورت مي پذيرد.

قیرهای تولیدی با توجه به میزان هوادهی آن  بر اساس آزمایشات مطابق با استانداردهای های جهانی دسته بندی و نام گذاری می‌شوند.

معتبرترین استانداردهای جهانی Viscosity Grade  Penetration Grade, Performance Grade, می‌باشند.

مطابق با طبقه بندي وزارت صنايع ومعادن محصولات تولید شده داراي کد آيسيک ذیل مي باشد.

در کتاب مقررات صادارات و واردات وزارت بازرگاني بعنوان متولي سياستگذاري صادرات و واردات کشور و همچنين تعيين کننده قانوني مقررات آن، شماره تعرفه گمرکي محصولات تولید شده به شرح ذيل تعيين شده است:

مقدمه

تقویت قیمت قیر در بازارهای جهانی در کنار الزامات فنی و صادراتی آن موجب شده تا نقش بورس کالای ایران در این بازار داخلی و صادراتی برجسته شود. تایید کیفیت، تعهد عرضه و تحویل محصول در کنار تجربه معاملات قیر در بورس کالا مواردی است که می‌تواند از برند قیر ایرانی در بازار های جهانی حمایت کند. باتوجه به نقش ایران در بازار جهانی قیر، حفظ این بازار یک اولویت مهم محسوب و از بستر بورس کالا اجرایی خواهد شد. جایگاه قیر ایران در بازار های منطقه ای و جهانی برجسته است تا جایی که ایران را می‌توان یکی از کشورهای مهم در قیمت گذاری محموله های قیر محسوب کرد.

وضعیت بازار قیر در جهان

براساس گزارش موسسات جهانی، تقاضای جهانی قیر در سال ۲۰۱۷ با پیش بینی رشد سالانه ۳,۶ درصدی نسبت به سال پایه ۲۰۱۲ به ۱۲۱ میلیون تن معادل ۷۳۴ میلیون بشکه خواهد رسید. این افزایش به ویژه به واسطه رشد تقاضا در چین و دیگر کشورهای در حال توسعه ایجاد خواهد شد. بر این اساس به نظر می‌رسد ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان قیر دنیا که در زمان حاضر 3/8 درصد تقاضای جهانی را تامین می‌کند، باید برنامه ریزی مدونی برای کسب بازارهای جدید و توسعه بازار جهانی صادرات این کالای پرسود داشته باشد. برنامه ریزی برای توسعه بازارهای جهانی قیر در حالی باید انجام گیرد که در وضعیت کنونی، ایران به عنوان دومین صادرکننده قیر آسیا، اولین صادر کننده خاورمیانه و چهارمین صادرکننده جهان، قیر تولیدی خود را ۱۰۰ دلار کمتر از قیر کشوری همچون بحرین عرضه می‌کند. این بدان معناست که خریداران قیر ایرانی صبر می‌کنند تا قیمت قیر بحرین تعیین شود و پس از آن قیر ایران را با قیمت پایین تر خریداری می‌کنند. این فاصله قیمتی در حالی است که قیر واقعی ایرانی که از سوی تولیدکنندگان بزرگ کشور عرضه می‌شود به مراتب کیفیتی برتر از قیر بحرین دارد؛ اما چه مسائلی موجب شده است که ایران به عنوان یکی از قدرت های برتر تولید و صادرات قیر جهان، مجبور باشد هزینه فرصت سالانه حدود ۴۸۰میلیارد تومان در 2/5میلیون تن را از دست بدهد و این کالای پرسود را کمتر از قیمت محصولات قیر بحرین بفروشد.

به صورت کلی بازار قیر در جهان در دو مسیر متفاوت مورد قیمت گذاری و معامله قرار می‌گیرد. منطقه غرب آسیا با محوریت حوزه خلیج فارس هم اکنون در جهان به عنوان یکی از قطب های تولید و قیمت گذاری در بازار قیر مورد توجه قرار گرفته است. این درحالی است که تولید قیر در این حوزه به عرضه های قیر ایران توجه بسیاری دارد تاجایی که می‌توان گفت برند قیر ایرانی به عنوان یکی از ارکان قیمت گذاری در جهان مورد توجه قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر، قیر ایرانی اغلب در کشورهای دیگری هم چون امارات و یا بحرین مورد قیمت گذاری و داد و ستد قرار می‌گیرد؛ اگرچه قیمت های کشف شده در بورس کالا نیز خود می‌تواند یکی از معرف های قیمتی در جهان به شمار بیاید. این در حالی است که بخش مهمی از مصرف قیر در کشور های شرق آسیا با محوریت چین صورت می‌گیرد و همین سیگنال باعث شده تا قیمت های کشف شده در این حوزه در بازار چین مورد پذیرش بسیاری از کشور های جهانی قرار بگیرد.

از سوی دیگر، نوسان قیمت قیر در بازار داخلی چین نیز خود یکی از نرخ های مهم در بازار های جهانی است تاجایی که در برخی از مکانیزم های قیمت گذاری، همین نرخ را به عنوان یک شاخص مهم مورد توجه قرار داده و آن را مخابره می‌کنند؛ البته قیمت های قیر کشف شده در بازار های داخلی چین با یوان محاسبه شده و البته همین نرخ نیز با یوان مخابره می‌شود. این بدان معنا نیست که موسسات مختلفی که قیمت قیر را به صورت هفتگی و بعضا روزانه در نقاط مختلف جهان مخابره می‌کنند در این فرایند نقشی ندارند، بلکه نقش این قبیل موسسات را باید بسیار برجسته دانست.

آمار های اعلامی در بازار چین به صورت رسمی از سال 2016 تا کنون در دسترس بوده است؛ اگرچه تغییرات عمده این بازار در هفته ها و ماه های اخیر از اهمیت بیشتری برخودار است. با توجه به شرایط عمومی در تولید قیر در جهان و تولید وکیوم باتوم به عنوان ماده اولیه اصلی قیر در فرایند پالایش نفت خام، نوسان قیمت قیر با قرابت بالایی با بهای نفت خام نوسان می‌کند که این سیگنال یک معرف قیمتی برای بازار بشمار می‌آید. نگاهی به نوسان قیمت قیر در مقایسه با بهای نفت خام نشان می‌دهد که قیمت قیر به نسبت نفت از یک عقب افتادگی نسبی برخوردار شده یعنی رشد قیمت نفت خام سریع تر از افزایش بهای قیر بوده که می‌تواند محرکی برای رشد بهای قیر تلقی شود. این درحالی است که در روز های گرم سال در برخی از کشورهای جهان زمان سنتی برای افزایش مصرف قیر بوده است، آن هم در شرایطی که در این بازه زمانی پتانسیل تولید قیر در مقایسه با تقاضا موثر تقلیل می‌یابد؛ این بدان معناست که احتمال برتری تقاضا بر عرضه در هفته ها و ماه های آینده وجود دارد؛ اگرچه ذات کشف نرخ در بازار قیر و یا بازار های مشابه فراورده های از مسیر نوسان قیمت نفت خام تاثیر می‌پذیرد، ولی بازهم ویژگی های عرضه و تقاضاست که قیمت های پایانی را تعیین خواهد کرد.

باتوجه به این شرایط می‌توان گفت که رشد قیمت قیر در بازارهای جهانی رخدادی عجیب نیست و ممکن است بازهم شاهد افزایش بیشتر بهای این کالا باشیم. این درحالی است که پالایشگاه های جدید در جهان حجم تولید وکیوم باتوم کم تری داشته و اغلب فراورده هایی با ارزش بالاتر را تولید می‌کنند که می‌تواند نگرانی های جدیدی را در مورد بازار قیر ایجاد کند. تجمیع این موارد در نهایت از احتمال رشد بیشتر قیمت قیر خبر می‌دهد. حال در شرایطی که در ایران شاهد آغاز به کار پالایشگاه های مدرن و جدید هستیم و اوج آن را می‌توان در پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس جستجو کرد، شاید توجه بیشتر به تولید وکیوم باتوم اگرچه در نگاه اول با تردید روبه رو خواه بود، ولی می‌تواند سهم بازار جذابی را به ارمغان آورد. این ادعا را باید تنها یک پیشنهاد قلمداد کرد؛ زیرا به بررسی دقیق و عمیق هزینه فایده در پالایشگاه های موجود و جدید نیاز خواهد داشت.

علاوه بر این، در کنار قیر پالایشگاهی جایگاه قیر طبیعی را نیز باید مد نظر قرار داد، آن هم در شرایطی که با رشد قیمت قیر، جذابیت مصرف قیر طبیعی افزایش یافته است. برای بسیاری از نقاط جغرافیایی در جهان حتی استفاده از قیر طبیعی در کنار قیر پالایشگاهی از توجیه فنی و اقتصادی نیز برخوردار است. ایران با دارا بودن ذخایر غنی از قیر طبیعی در استان های غربی می‌تواند در این بازار هم ایفای نقش کند.

طبقه بندی بازار

کارشناسان برای بررسی بهتر بازار جهانی قیر آن را به سه بخش اصلی تقسیم می‌کنند که عبارت اند از نوع محصول تولیدی، نوع کاربرد ( صنایع متقاضی) و مناطق مصرف.

انواع اصلی قیر که بیشترین میزان مصرف را دارند شامل قیر راه سازی، قیر اکسیده، کات­بک، PMB ( نوعی قیر که با افزودن پلیمرها، ویژگی های فیزیکی آن بهبود پیدا می‌کند) و قیر امولوسیونی است.

براساس برآوردها طی 6 سال آینده قیر PMB بیشترین سهم را از رشد بازار جهانی قیر خواهد داشت. این نوع قیر که در تعمیر و روکش جاده ها و صنایع مختلف کاربرد دارد از ویسکوزیته (گرانروی) و الاستیسیته (کشتسانی) بالای برخوردار است. این ویژگی ها به محصول نهایی امکان می‌دهد تا فشار های بالایی را تحمل کند.

به دلیل تداوم رونق جاده سازی در مناطق مختلف جهان، تقاضا برای قیر و تولید آسفالت جهت جاده سازی هم چنان گرم خواهد بود. این روند به میزان بودجه دولت ها برای احداث، تعمیر و نگهداری جاده ها و بزرگراه ها بستگی دارد.

بررسی آمار های دهه گذشته نشان می‌دهد که روند ساخت جاده، بزرگراه و خیابان در مناطق مختلف جهان سیر صعودی داشته است. افزایش جمعیت و بهبود سطح زندگی به همراه افزایش تولید خودرو از جمله دلایل اصلی این روند بوده اند. پیش بینی می‌شود که در طی 6 سال آینده میانگین نرخ رشد جهانی جاده سازی به حدود چهار درصد برسد. عایق کاری و ضد آب کردن نیز از جمله مهم ترین کاربرد های قیر به شمار می‌روند. انتظار می‌رود سهم جهانی این محصول تا سال 2024 به حدود 15 میلیارد دلار برسد. خاصیت ضد آب بودن قیر موجب شده است که تا کاربرد گسترده ای در صنایع لوله سازی و ساخت سقف داشته باشد.

کارشناسان، مناطق مصرف قیر جهان را به 5 منطقه اصلی تقسیم می‌کنند؛ آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، اروپا، آسیا-اقیانوسیه و خاورمیانه-آفریقا. در سال 2015 آمریکای شمالی بیشترین میزان تقاضا برای مصرف قیر را به خود اختصاص داد و انتظار می‌رود تا سال 2024 این روند ادامه پیدا کند. افزایش بودجه دولتی برای تعمیر و توسعه جاده های موجود و احداث بزرگراه های جدید از جمله دلایل رشد تقاضا و مصرف قیر در این منطقه به شمار می‌رود. از سویی، روند رو به رشد نوسازی مسکن در ایالات متحده به افزایش استفاده از محصولات ضد آب منجر خواهد شد که تاثیر مستقیمی بر افزایش تقاضای قیر دارد.

دو منطقه آمریکای لاتین و خاورمیانه-آفریقا نیز به دلیل عزم دولت ها برای توسعه زیر ساخت های اقتصادی و تجاری، شاهد افزایش تقاضا برای قیر خواهند بود. انتظار می‌رود حجم بازار قیر در منطقه آسیا-پاسیفیک (عمدتا چین، هند و ژاپن) تا سال 2024 سالانه حدود 5 % رشد کند. از نظر حجم بازار این منطقه رتبه نخست را به خود اختصاص می‌دهد.